تبیین معارف در قران

[ویکی فقه] تبیین معارف در قرآن. سرّ استفاده از روش های گوناگون در دعوت و تعلیم، آن است که انسان ها گر چه از فرهنگ مشترک فطری برخوردارند، لیکن در هوشمندی و مراتب فهم یکسان نیستند، از این رو، لازم است کتاب جهان شمول الهی، قرآن کریم، معارف فطری را با روش های متفاوت و در سطوح گوناگون تبیین کند تا ژرف اندیشان محقق به بهانه نازل بودن مطالبِ وحی خود را بی نیاز از آن نپندارند و ساده اندیشان مقلِّد نیز به دستاویز پیچیدگی معارف آن، خود را محروم نبینند.
خدای سبحان رسالت های رسول اکرم (صلّی اللّه علیه وآله وسلّم) را تلاوت آیات بر مردم، تعلیم کتاب و حکمت به انسانها، و تزکیه جان های آنان معرفی می کند: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَه وَ...؛ او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می خواند و آنها را تزکیه می کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می آموزد.» و جامع همه ی این رسالت ها، «دعوت به سوی خدا» است که سرآغاز برنامه همه انبیای الهی است و روش های آن در قرآن کریم بیان شده است: «ادْعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَه وَ الْمَوْعِظَة الْحَسَنَة وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ؛ با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما، و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن.» خدای سبحان که شیوه های گوناگون دعوت را به رسول خود آموخت، خود نیز در بیان کردن و فهماندن معارف قرآنی آن را به کار گرفت.
← مراتب فهم در قرآن
قرآن کریم چنانکه گذشت، در بیان معارف الهی شیوه های ویژه ای دارد. اکنون به بررسی تفاوت قرآن کریم با کتب علمی در بیان معارف می پردازیم: خدای سبحان در مقام بیان رسالت های پیامبر اکرم (صلّی اللّه علیه وآله وسلّم) گاهی از تلاوت آیات بر مردم و تعلیم کتاب و حکمت و تزکیه جان ها سخن می گوید: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَه.َ..؛ او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می خواند و آنها را تزکیه می کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می آموزد.» و گاهی سخن از خارج ساختن انسانها از تاریکی های جهل و تباهی ضلالت به نور هدایت دارد: «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلی صِراطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ؛ (این) کتابی است که بر تو نازل کردیم، تا مردم را از تاریکیها (ی شرک و ظلم و جهل) به سوی روشنایی (ایمان و عدل و آگاهی)، به فرمان پروردگارشان درآوری، به سوی راه خداوند توانا و ستوده.» و قرآن کریم را ره توشه ی رسول اکرم (صلّی اللّه علیه وآله وسلّم) در رساندن این رسالت ها و سرمایه ی او در تعلیم و تزکیه ی انسانها معرّفی می کند: «فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ یَخافُ وَعِیدِ؛ پس بوسیله قرآن، کسانی را که از عذاب من می ترسند متذکّر ساز (وظیفه تو همین است).»، «وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها...؛ و این گونه قرآنی عربی (فصیح و گویا) را بر تو وحی کردیم تا « ام القری» (مکه) و مردم پیرامون آن را انذار کنی.»، «وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لاَ الْإِیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ؛ همان گونه که بر پیامبران پیشین وحی فرستادیم، بر تو نیز وحی را به فرمان خود وحی کردیم؛ تو پیش از این نمی دانستی کتاب و ایمان چیست (و از محتوای قرآن آگاه نبودی)؛ ولی ما آن را نوری قرار دادیم که به وسیله آن هر کس از بندگان خویش را بخواهیم هدایت می کنیم؛ و تو مسلماً به سوی راه راست هدایت می کنی.»
شیوه های بیان در قرآن
بر این اساس، قرآن کریم نمی تواند مانند کتب علمی تنها به بیان مسائل علمی و جهان شناسانه بپردازد و یا مانند کتب اخلاقی تنها به اندرز بسنده کند یا همتای کتابهای فقهی و اصولی به ذکر احکام فرعی و مبانی آنها اکتفا کند و به طور کلی شیوه های رایج و معمول در کتب بشری را در پیش گیرد. این کتاب الهی در رسیدن به اهداف خود که با اهداف رسالت پیامبر جهانی، حضرت رسول اکرم (صلّی اللّه علیه وآله وسلّم) متحد است، روش های ویژه ای را برگزیده است، که به برخی از آنها اشاره می شود:
← مثال
...