[ویکی فقه] تاریخ تفسیر دوره آغازین. تاریخ تفسیر در دورۀ آغازین در مباحث متعددی مطرح می شود.
پیامبر (ص) را به عنوان نخستین مفسر قرآن کریم باید بازشناخت، فارغ از آن که تا چه اندازه تفسیر در عهد نبوی مفهوم روشنی داشته است. بی تردید برخی از سخنان و رفتارهای آن حضرت با برخی از آیات قرآنی دارای پیوستگی بوده، و به فهم عمیق تر آن آیات یاری می رسانده است. برخی از احادیث نبوی، به وضوح تفسیر آیه ای از قرآن است، مانند آنچه نقل شده که مقصود از «یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ» آن است که «از وی پیروی می کنند، آن چنان که سزاوار اوست». گاه چنین می نماید که پیامبر (ص) سخنی فرموده که توسط مخاطبان یا پسینیان مفسر آیه ای از قرآن شمرده شده است. از جمله این حدیث نبوی که «بنی اسرائیل هرگاه یکی از آن ها خادمی و چارپایی و زنی داشت، پادشاه خوانده می شد»، مفسر آیۀ «وَجَعَلَکُم مُلُوکاً» دانسته شده است، بدون آن که در متن حدیث اشاره ای مستقیم به آیه وجود داشته باشد. سیوطی در نوع ۸۰ از الاتقان، مجموعه ای از احادیث نبوی در باب تفسیر را گرد آورده است، اما باید توجه داشت که بسیاری از آن ها وضع استنادی مناسبی ندارند و به همین سبب، به سختی می توان دربارۀ کیفیت تفسیر در عصر نبوی سخن استـواری آورد.
تفسیر صحابه
در عصر دو خلیفۀ نخست گرایش به توسعۀ تفسیر دیده نمی شود. ابوبکر آن گاه که از وی دربارۀ آیه ای از قرآن پرسش کردند و معنا بر او آشکار نبود، گفت «کدام آسمان بر من سایه افکند یا کدام زمین مرا بردارد… اگر در کتاب خدا از سر نادانی چیزی گویم». مضمون مشابهی از خلیفۀ دوم عمر نیز نقل شده است، آن گاه که در پاسخ پرسشگری از آیه ای از قرآن یادآور شد که «این پرسش تکلف است» و دانستن پاسخ آن لازم نیست.
← مشهوران به تفسیر از صحابه
در طبقۀ نخست تابعین که اوج فعالیت آنان در فاصلۀ سال های ۶۱-۸۵ ق/۶۸۱-۷۰۴م بوده است، تفسیر به صورت آموزش شفاهی در محافل اصحاب علی (ع) و ابن مسعود در کوفه و در محافل اصحاب ابن عباس در مکه رونقی تمام داشته است. در مدینه و بصره فضای غالب دوری از تفسیر است و تنها استثنای شاخص ابوالعالیۀ ریاحی (د ح۹۳ق)، عالم ایرانی تبار بصره است که از صحابیان عراق و حجاز چون ابن مسعود، ابی و ابن عباس و احتمالاً حضرت علی (ع) بهره گرفته، و نسخه ای به روایت ربیع بن انس بصری از وی وجود داشته است که در بردارندۀ مضامین تفسیری به نقل ابوالعالیه از ابی بن کعب بوده است.
← تدوین جدی تفسیر در دوره تابعین
...
پیامبر (ص) را به عنوان نخستین مفسر قرآن کریم باید بازشناخت، فارغ از آن که تا چه اندازه تفسیر در عهد نبوی مفهوم روشنی داشته است. بی تردید برخی از سخنان و رفتارهای آن حضرت با برخی از آیات قرآنی دارای پیوستگی بوده، و به فهم عمیق تر آن آیات یاری می رسانده است. برخی از احادیث نبوی، به وضوح تفسیر آیه ای از قرآن است، مانند آنچه نقل شده که مقصود از «یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ» آن است که «از وی پیروی می کنند، آن چنان که سزاوار اوست». گاه چنین می نماید که پیامبر (ص) سخنی فرموده که توسط مخاطبان یا پسینیان مفسر آیه ای از قرآن شمرده شده است. از جمله این حدیث نبوی که «بنی اسرائیل هرگاه یکی از آن ها خادمی و چارپایی و زنی داشت، پادشاه خوانده می شد»، مفسر آیۀ «وَجَعَلَکُم مُلُوکاً» دانسته شده است، بدون آن که در متن حدیث اشاره ای مستقیم به آیه وجود داشته باشد. سیوطی در نوع ۸۰ از الاتقان، مجموعه ای از احادیث نبوی در باب تفسیر را گرد آورده است، اما باید توجه داشت که بسیاری از آن ها وضع استنادی مناسبی ندارند و به همین سبب، به سختی می توان دربارۀ کیفیت تفسیر در عصر نبوی سخن استـواری آورد.
تفسیر صحابه
در عصر دو خلیفۀ نخست گرایش به توسعۀ تفسیر دیده نمی شود. ابوبکر آن گاه که از وی دربارۀ آیه ای از قرآن پرسش کردند و معنا بر او آشکار نبود، گفت «کدام آسمان بر من سایه افکند یا کدام زمین مرا بردارد… اگر در کتاب خدا از سر نادانی چیزی گویم». مضمون مشابهی از خلیفۀ دوم عمر نیز نقل شده است، آن گاه که در پاسخ پرسشگری از آیه ای از قرآن یادآور شد که «این پرسش تکلف است» و دانستن پاسخ آن لازم نیست.
← مشهوران به تفسیر از صحابه
در طبقۀ نخست تابعین که اوج فعالیت آنان در فاصلۀ سال های ۶۱-۸۵ ق/۶۸۱-۷۰۴م بوده است، تفسیر به صورت آموزش شفاهی در محافل اصحاب علی (ع) و ابن مسعود در کوفه و در محافل اصحاب ابن عباس در مکه رونقی تمام داشته است. در مدینه و بصره فضای غالب دوری از تفسیر است و تنها استثنای شاخص ابوالعالیۀ ریاحی (د ح۹۳ق)، عالم ایرانی تبار بصره است که از صحابیان عراق و حجاز چون ابن مسعود، ابی و ابن عباس و احتمالاً حضرت علی (ع) بهره گرفته، و نسخه ای به روایت ربیع بن انس بصری از وی وجود داشته است که در بردارندۀ مضامین تفسیری به نقل ابوالعالیه از ابی بن کعب بوده است.
← تدوین جدی تفسیر در دوره تابعین
...
wikifeqh: تاریخ_تفسیر_دوره_آغازین