تاریخ ارمنستان

تاریخ ارمنستان یا تاریخ ملت ارمنی در سرزمینی جریان یافته است که در جغرافیا به نام سرزمین کوهستانی ارمنستان یا فلات ارمنستان معروف است که ارمنستان امروزی در بخش کوچکی از آن سرزمین واقع است.
تاریخ ارمنستان به ترتیب زمانی به پنج دوره تقسیم شده است؛ این تقسیم بندی به شرح زیر است:
• ( دوران پیشاتاریخ ) ، که از دوران پیشاتاریخ تا تشکیل دودمان یرواندونی است.
• ( دوران باستان ) ، از دودمان یرواندونی تا اعلام مسیحیت به عنوان دین رسمی ارمنیان است.
• ( سده های میانه ) ، از دودمان باگراتونی تا اوایل سده پانزدهم است.
• ( عصر جدید نخستین ) ، از ارمنستان ایران تا تشکیل ارمنستان شوروی است.
• ( عصر مدرن ) ، از ارمنستان شوروی تا تشکیل جمهوری ارمنستان است.
• در حدود ۱٬۴۰۰ پیش از میلاد، از مصنوعات آهنی در قلمرو هیتی ها در ارمنستان کنونی استفاده می شد که این به عنوان نخستین شواهد مصرف این عنصر است. [ ۱]
• در سال های ۶۷ تا ۶۳ پیش از میلاد، پومپه سردار رومی، سوریه و ارمنستان را فتح کرده و آخرین پادشاه سلوکیان را از سلطنت عزل می نماید. جمهوری روم همسایه پادشاهی اشکانی می شود. [ ۱]
• در سال ۱ میلادی پیمان نامه فرهاد پنجم با امپراتوری روم منعقد می گردد. به موجب این پیمان قوای اشکانی از ارمنستان دست کشی و عقب نشینی می کنند. [ ۱]
• در سال ۱۸ میلادی ژرمنیکوس ژولیوس سزار اعلام می دارد آرتاشس سوم پادشاه ارمنستان است. [ ۱]
• در سال ۳۴ میلادی اردوان سوم اشکانی، پسرش ارشک یکم را به زمامداری ارمنستان منصوب می کند. ∗ [ ۱]
• در سال ۳۷ میلادی اردوان سوم∗ ارمنستان را به امپراتوری روم واگذار کرده و با تیبریوس پادشاه روم صلح می کند. [ ۱]
• در سال ۵۱ میلادی بلاش یکم به ارمنستان حمله می کند. [ ۲]
• در سال ۶۶ میلادی نرون پادشاه امپراتوری روم، تیرداد یکم را به پادشاهی ارمنستان منصوب می کند. سلسله اشکانی ارمنستان رسماً تحت استیلای امپراتوری روم بنیان نهاده شد. [ ۳]
• ۱۱۴ میلادی: آغاز فتوحات و لشکرکشی های تراژان به سمت شرق. امپراتوری روم علیه دولت اشکانی اعلان جنگ کرد و ارمنستان را ضمیمه خاک خود کرد. [ ۱]
• ۱۱۷ میلادی: مرگ تراژان. عقب نشینی هادریانوس از ارمنستان و بین النهرین. [ ۱]
• ۲۸۶ میلادی: تیرداد سوم ( زمامدار ارمنستان ) ، ارمنستان را تسخیر کرده و پارسیان را از آنجا بیرون می کند. [ ۱]
• ۲۹۶ میلادی: نرسه یا یورش به ارمنستان ضمن بیرون راندن تیرداد سوم، رومیان را شکست می دهد. [ ۱]
• ۲۹۷ میلادی: گالریوس نرسه را شکست می دهد. بنا بر پیمان نامه نصیبین نرسه از ارمنستان و بین النهرین عقب نشینی می کند. [ ۱]

تاریخ ارمنستان (کتاب). تاریخ ارمنستان ( به ارمنی: Պատմություն Հայոց ) نوشته موسس خورناتسی ملقب به پدر تاریخ نگاری ارمنی است. وی در حدود سال ۴۸۲ میلادی کتاب «تاریخ ارمنیان» را با روایت ماجراهای قوم ارمن از سپیده دم تاریخ تا دوران معاصر خود، به پایان برد.
• نسب نامه بزرگان ارمن ( به ارمنی: Հայոց մեծերի ծննդաբանությունը ) که شامل ۳۲ باب است که هفت باب نخست شامل مطالب پیشگفتاری هستند و از باب دهم تاریخ اصلی ارمنیان آغاز می گردد. پس از کتاب اول دو باب «از افسانه های پارسی» به طور مجزا وجود دارد که اولی در مورد آژدهاک بیوراسب و فریدون اما دومی شامل تشریح این افسانه و تاریخ تصحیح شده می باشد.
• تاریخ میانه نیاکان ما ( به ارمنی: Միջին պատմություն մեր նախնիների ) که شامل ۹۲ باب است و از قیام پارسیان در برابر سلوکیان و از پادشاهی واغارشاک بر ارمنیان ( ۱۳۲ پ. م ) آغاز می شود و با مرگ تیرداد سوم ( ۳۱۸ م ) پایان می پذیرد، بنابراین شامل ۴۵۰ سال «تاریخ ارمنیان» است.
• پایان تاریخ میهن ما ( به ارمنی: Մեր հայրենիքի պատմության ավարտը ) که شامل ۶۸ باب است و شامل رویدادهای اتفاق افتاده در عصر مؤلف یا کمی پیش از آن است که با «خسرو سوم صغیر» ( ۳۱۹ م ) جانشین تیرداد سوم شروع می شود و تا فروپاشی دودمان آراشاگونی ( اشکانیان ارمنی ۴۲۸ م ) ادامه دارد.
این کتاب در آخرین سال های زندگی موسس خورناتسی ( سده ۵ میلادی ) نگاشته شده است
این کتاب به سه بخش تقسیم شده است که عبارتند از: «نسب نامه بزرگان ارمن»، «تاریخ میانه نیاکان ما» و «پایان تاریخ میهن ما».
بخش نخست شامل ۳۲ باب است که هفت باب نخست شامل پیشگفتار کتاب و مباحثی چون علل و چرایی تألیف کتاب است و از باب دهم تاریخ اصلی ارمنیان آغاز می شود. پس از کتاب اول دو باب «از افسانه های پارسی» به طور مجزا وجود دارد که اولی در مورد آژدهاک بیوراسب و فریدون اما دومی شامل تشریح این افسانه و تاریخ تصحیح شده است.
بخش دوم شامل ۹۲ باب است و از قیام پارسیان در برابر سلوکیان و از پادشاهی واغارشاک بر ارمنیان ( ۱۳۲ پیش از میلاد ) آغاز شده و با مرگ تیرداد ( ۳۱۸ میلادی ) به پایان می رسد. این کتاب ۴۵۰ سال تاریخ ارمنیان را دربر می گیرد.
بخش سوم شامل ۶۸ باب است و شامل رویدادهای اتفاق افتاده در عصر مؤلف یا کمی پیش از آن است که با خسرو صغیر ( ۳۱۹ میلادی ) جانشین تیرداد شروع می شود و تا فروپاشی پادشاهی آراشاگونی ( اشکانیان ارمنی ۴۲۸ میلادی ) ادامه دارد.