بیلقان

[ویکی فقه] بَیْلَقان، یا بیلکان، بیلگان، نام شهر و استانی تاریخی در سرزمین اران (آلبانیای قفقاز) می باشد.
از نوشته های جغرافی نویسان سده های نخستین اسلامی چنین برمی آید که بیلقان میان دو رود ارس (رَسَ) و کُر قرار داشته است و با محل برخورد این دو رود چندان فاصله ای نداشته است. امروزه ویرانه های آن در جایی به نام میلربیلقان در جنوب شرقی شوشه (شوشی) قرار دارد. بیلقان در آثار برخی از نویسندگان اسلامی گاهی از شهرهای اران به شمار آمده است. و زمانی آن را متعلق به ارمنیۀ بزرگ دانسته اند و دولتشاه سمرقندی آن را از اعمال (نواحی) آذربایجان محسوب داشته است. بیلقان با بردعه یا برذعه (شهر عمدۀ اران) ۱۴ فرسنگ فاصله داشت و در جنوب آن قرار گرفته بود. راهی که از بردعه به سوی جنوب شرقی می آمد، از بیلقان می گذشت و از آن جا به دشت مغان و شهر وَرت (وَرتان یا وَرثان) که شهر مرزی آذربایجان بود و در ۷ فرسنگی جنوب بیلقان قرار داشت، می رسید و سپس به اردبیل می رفت. بیلقان، پس از ویرانی بردعه (این شهر در سدۀ ۷ق/۱۳م ویران بوده است) مرکز سرزمین اران گردید. برخی از نوشته های مورخان متقدم اسلامی، گویان آن است که بیلقان روزگاری به صورت یک کوره بوده است و موسی خورنی، نویسندۀ نامدار ارمنی که در سدۀ ۵م می زیسته، پایداقاران (بیلقان) را در برگیرندۀ ۱۲کوره دانسته، و نام آن ها را که بیشترشان پارسی هستند، برشمرده است. از کتاب جغرافیایی موسی خورنی چنین برمی آید که در زمان او، شهر باکو نیز از نواحی اطراف بیلقان به شمار می آمده است.
وجه تسمیه و نام های شهر
نام بیلقان را معرب بیلگان دانسته اند. کان یا گان پسوندی است که در پایان نام شهرها و روستاهای ایران، بسیار آمده است. وجود نام شهرهایی مانند بیلقان، شروان و لیزان که اکنون لاهیچ خوانده می شود و با همنام خود لاهیجان پیوند دارد، نشانۀ مهاجرت گروه هایی از ایرانیان، به ویژه مردم گیلان، دیلمان و دیگر مردم کرانۀ جنوبی دریای خزر بدین نواحی است. ازاین رو، نام بیلقان (احتمالاً: بیلکان) باید با بیلمان در گیلان پیوستگی داشته باشد (به معنی خانۀ بیل ها؛ ).بارتولد از گزارشی یاد کرده که بر اساس آن منطقه ای که محدودۀ شهر بیلقان در آن قرار داشته اشت، روزگاری کاسپین نامیده می شد و کاسپین را یونانیان برای اقوام ساکن در کرانه های دریای خزر به کار می بردند و زیستگاه آنان در جنوب غربی این دریا بوده است. نام بیلقان در زبان ارمنی به صورت های فایداگاران، پایداقاران و پایتاکاران نوشته شده است. بیلقان در دورۀ حکومت استالین به نام یکی از رهبران اتحاد جماهیر شوروی، ژدانف خوانده شد، ولی هم اکنون بار دیگر نام گذشتۀ خود را بازیافته است.
ساخت و بنیانگذار شهر
بسیاری از نویسندگان دورۀ اسلامی، بنیان گذار بیلقان را قباد (کواد یا کواذ) یکم (د ۵۳۱م)، شاه نامدار ساسانی دانسته اند، اگرچه در روایتی دیگر ساختِ این شهر را به بیلقان ابن ارمنی بن لنطی بن یونان نسبت داده اند. ظاهراً قباد بیلقان و بردعه (دو شهر عمدۀ آلبانیا (اران)) را که بر سر راه اردبیل به ایبریا قرار داشتند، پس از عقب نشاندن مهاجمان قوم خزر که به سرزمین های ایران تاخته، و از رود ارس تا شروان را تصرف نموده بودند، در اران بنیاد نهاده است. در زمان خسرو پرویز (سل ۵۹۰-۶۲۸م) بیلقان از جملۀ شهرهایی بود که چندی به دست هِرقل (هراکلیوس)، امپراتور روم افتاد.
دوره عباسیان و امویان
...

بیلقان روستایی واقع در شمال شرقی استان البرز می باشد. [ ۱]
بیلقان ( در تلفظ گفتاری: بیلاقان/ بیلِقون ) در ۴ کیلومتری شهر کرج و در نزدیکی منطقه عظیمیه و در ابتدای جاده چالوس واقع شده و روستای حسین آباد، باغ پیر و بهمنیه از توابع ده بیلقان می باشد. بیلقان دارای آثار تاریخی نیز می باشد که حمام بیلقان و کوره آجر پزی بیلقان از جمله این بناهاست لازم است ذکر شود حمام بیلقان مربوط به دوره قاجاریه می باشد[ نیازمند منبع] و کوره آجرپزی بیلقان نیز مربوط به دوره صفویه است. [ نیازمند منبع]
تونل و پلی به ارتفاع حدود ۵۰ متر در این شهرک وجود دارد که جاده چالوس را به ابتدای اتوبان تهران – کرج متصل می کند که به همین علت این ده نه چندان پرجمعیت را به پیشرفت هایی رسانده است.
بیلقان بیش از هزار نفر جمعیت دارد و بعلت نزدیکی به رودخانه کرج دارای شرایط خوبی برای سکونت است.
بیلقان دارای سازمان آب و تصفیه خانه، مرکز مخابرات، خانه بهداشت، سالن ورزشی ( شهدای بیلقان ) ، دو پارک تفریحی ( بیلقان و امیرکبیر ) مجتمع آموزشی شهید ولیزادگان، مقبره پیر و حمام قدیمی می باشد. حمام قدیمی بیلقان که تا حدود پنجاه سال پیش استفاده می شده و مقبره پیر ( واقع در باغ پیر ) مربوط به قرن هشتم هجری است.
تصفیه خانه سازمان آب بیلقان با تصفیه اولیه آب رودخانه کرج و طالقان آب را از طریق لوله های آبرسانی برای تصفیه کامل و شرب مردم تهران به تصفیه خانه کن ارسال می نماید. مرکز مخابرات شهرها و روستاهای واقع در جاده چالوس در بیلقان مستقر است.
پیران منطقه هنوز هم با گویش محلی بیلقان که همان گویش تاتی معروف است با یکدیگر سخن میگویند.

بیلقان (شهر). بیلَقان ( به لاتین: Beyləqan ) شهری در شهرستان بیلقان کشور جمهوری آذربایجان است. جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۹۸۹ میلادی، ۱۲٫۲۶۳ نفر و بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۸ میلادی، ۱۴٫۴۰۰ بوده است. [ ۲] [ ۳]
این شهر مرکز اداری شهرستان بیلقان است و در دوران اتحاد جماهیر شوروی، به افتخار سیاستمدار طرفدار ایده های استالین، آندری ژدانف نام آن به ژدانف ( به روسی: Жданов ) تغییر یافت. این نام در سال ۱۹۹۱ میلادی و پس از فروپاشی شوروی کنار رفت. بیلقان یکی از قدیمی ترین شهرهای جمهوری آذربایجان است که در میان رودخانه های کورا و ارس و در دشت میل جای گرفته است.
در اوایل سده ششم میلادی قوم سابیر به این مناطق حمله کردند و قباد ساسانی برای جلوگیری از تاخت وتاز آنها یک رشته اقدامات دفاعی انجام داد که از آن جمله مستحکم کردن شهرهای ایرانی بیلقان و پرتو ( بردع ) بود. [ ۴]

بَیلَقان
شهری قدیمی در ولایت اران، در جنوب قفقاز. پس از ویرانی شهر بردعه، کرسی اران شد. این نام ظاهراً معرب کلمۀ بیلگان است و گمان می رود که قباد ساسانی آن را ساخته باشد. بیلقان در جنوب بردعه و شمال رودخانۀ ارس و در کنار جادۀ برزند قرار داشت. شهری با آب فراوان و باغستان های گسترده بود. مغول ها در ۶۱۷ق/۱۲۲۰م این شهر را تصرف کردند و پس از قتل و غارت آن را آتش زدند. در اواخر قرن ۸ق به تصرف قوای امیرتیمور درآمد و به فرمان او برای بازسازی و آبادانی بیلقان، نهر برلاس را، که به نام طایفۀ تیمور نام گذاری شده بود، به طول شش فرسنگ از رودخانۀ ارس جدا کردند و به شهر آوردند. این شهر در قرون گذشته ویران شد و امروزه اثری از آن باقی نمانده است.