[ویکی فقه] بی توجهی به واجبات و ترک کردن چیزی از واجبات الهی، از رذائل اخلاقی و گناهانی است که به کبیره بودنش تصریح شده است. اهتمام به فرایض، کاشف از روح انقیاد و موجب تقویت اساس تقوا و ایمان و اخلاق است.
یکی از مهمترین نقاط آغاز، اداء فرایض و اهتمام به واجبات است به ویژه نماز، روزه، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر. مؤمن سالک باید نماز را در وقت بخواند، نه تنها در وقت که در اول وقت و همیشه باید پیش از وقت خود را آماده کند تا در اول وقت به نماز برخیزد، که امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «اوَّل الْوقْتِ رِضْوانُ اللهِ و اخرُهُ عَفْوُاللهِ و الْعفْوُ لا یکونُ الا منْ ذَنبٍ.» نماز اول وقت سرشار از خشنودی خدا و در پایان وقت مشمول عفو و بخشش خداوند می شود. بدیهی است عفو و بخشش جز در مورد گناه صدق نمی کند. (پس معلوم می شود که تاخیر نماز به آخر وقت گناه است و حتی المقدور باید سعی کرد که بدون عذر، نماز از اول وقت به تاخیر نیفتد.)
عبادت و بندگی
اهتمام به فرایض، کاشف از روح انقیاد و موجب تقویت اساس تقوا و ایمان و اخلاق است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «اعْمل بِفَرائِض اللهِ تَکُن اَتْقَی النّاسِ؛به آنچه خدا واجب کرده عمل کن تا باتقواترین مردم باشی.» ابوحمزه ثمالی از امام سجّاد (علیه السّلام) نقل می کند که فرمود: «مَن ْعمِلَ بمَا افْتَرَضَ الله عَلَیْهِ فَهُو مِنْ خیرِ النّاس؛ هر کس عمل کند به آنچه خدا بر او واجب کرده از بهترینِ مردم است.» و در حدیث دیگر فرمود: «فَهُو منْ اعْبَدِ النّاس؛ هر کس بجای آورد آنچه را که خدا واجب کرده از عابدترینِ مردم است.» و در حدیث قدسی از امام صادق (علیه السّلام) آمده است: «قال اللهُ تبارَکَ و تَعالی ما تَحبَّبَ الیَّ عبْدی بِاحَبَّ ممَّا افْترضْتُ علیِه؛ هیچ عبادتی به اندازه ادای واجبات، بنده ام را نزد من محبوب نمی کند.» قطب راوندی می گوید روایت شده است که فرشته ای از کعبه ندا در می دهد: «هر کس فرایض و واجبات خدا را ترک کند از امان خدا بیرون آمده است.» حضرت علی (علیه السّلام) فرمود: «وَ لا عباده کَاداءِ الْفرائِض؛ هیچ عبادتی مانند ادای فرایض و واجبات نیست.» و در بعضی از کتابها، حدیث قدسی را با این عبارت آورده اند: «ما تَقَرَّبَ الیَّ عَبْدی بِشَیْ ءٍ احبَّ الیَّ ممَّا افْترضْتُهُ علیْهِ و انَّهً لیَتَقَرَّبُ الیَّ بِالنّافِله؛ بنده من تقرّب نجوید به سوی من به چیزی محبوب تر و بهتر از آنچه من بر او واجب کرده ام و به وسیله نوافل نیز به من نزدیک می شود.» سالک الی الله پیش از شروع به هر کار باید آن را بشناسد و وظیفه و حکم شرع را درباره آن بداند و پس از علم، رفتار و کردار خویش را با موازین شریعت منطبق سازد. ادای وظیفه و تادّب به آداب بدون علم به وظایف و مقررات شرعی امکان پذیر نیست. بنابراین، بر همه لازم است که احکام دینی خود را به اندازه ضرورت و نیاز (تقلیداً یا اجتهاداً) بدانند و حدّاقل گروهی می بایست در تفقّه در دین و یادگیری مسائل و معارف دینی پیشگام باشند تا بتوانند دیگران را نسبت به وظایف دینی آگاه سازند. خداوند متعال می فرماید: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَه مِنْهُمْ طائِفَه لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ اِذا رَجَعُوا اِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ؛ چرا از هر فرقه ای گروهی بسیج نمی شوند تا اینکه معارف دینی را خوب یاد بگیرند و آنگاه که به وطن خویش برگشتند قوم خود (: خویشاوندان و بستگان) را به وظایف شان آگاه سازند. (و آنها را از بی تفاوتی در برابر مسئولیت ها بر حذر دارند، باشد که آنان متنّبه شوند و از بیراهه بازگردند؟)»در حدیث آمده است: «عَنِ الصّادق (علیه السّلام) انَّه سُئِل عن قوْلِهِ تعالی «فَللّهِ الْحُجَّه الْبالغه» فقال: انَّ اللهَ تعالی یقولُ لِلْعبدِ یوْم القیمَه عبدی اکُنْتَ عالماً؟ فانْ قال نَعَمْ قال لَهُ افلا عَمِلْتَ بما علِمتَ و انَ کانَ جاهلاً قالَ لهُ افلا تَعَلَّمْتَ حتی تَعْمَلَ؟؛ از امام صادق (علیه السّلام) درباره معنی این آیه که می فرماید «برای خدا دلیل رسا (و قاطع) است.» سؤال شد، فرمود: خداوند در روز رستاخیز به بنده گنهکار خود می گوید: بنده من! چرا تکالیف خود را خوب انجام ندادی؟ آیا می دانستی و گناه کردی؟ اگر بگوید آری، می فرماید: چرا به آنچه می دانستی عمل نکردی؟ و اگر بگوید نمی دانستم، می گوید: چرا یاد نگرفتی تا عمل کنی؟»نتیجه آنکه بندگی و عبادت با دو شرط متحقّق می شود: محبّت و اطاعت، و اطاعت بدون علم و سپس عمل به خواست معبود و رضای محبوب امکان ندارد. آنها که از خود چیزی می تراشند و پیش خود مطالبی را سرهم می کنند و به عنوان عبادت و اطاعت انجام می دهند آنها بنده خویشند نه بنده خدا.
کفر در ترک واجبات الهی
از گناهانی که به کبیره بودنش، تصریح شده، ترک کردن چیزی از واجبات الهی است. چنان که در صحیحه ی عبدالعظیم (علیه السّلام) از حضرت امام جواد، حضرت امام رضا، حضرت امام کاظم و حضرت امام صادق (علیهم السّلام) است که می فرمایند: «ترک کردن چیزی از آنچه خدا واجب فرموده گناه کبیره است.» زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «هر کس نماز را عمداً ترک کند پس از ذمه و امان خدا و رسول او بیرون است.»؛ «او شیئاً مما فرض الله، لان رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) من ترک الصلوه متعمداً فقد بریء من ذمه الله و ذمه رسوله.»حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «ترک کردن چیزی را که خداوند به آن امر فرموده، از کفر است.» چنان که خداوند فرموده: «افتؤمنون ببعض الکتاب و تکفرون ببعض؛ آیا به بعضی از دستورات کتاب آسمانی و فرمان الهی می گروید و به بعضی دیگر کافر می شوید؟» چیست سزای هر که از شما این کار را می کند جز خواری در زندگی دنیا و در قیامت به سخت ترین عذاب دچار شود و خداوند از آنچه شما می کنید غافل نیست. امام (علیه السّلام) فرمود: «خدا آن ها را کافر دانسته به واسطه ی ترک آنچه خدا به آن ها فرمان داده است و نسبت ایمان بدآن ها داده ولی از آن ها نپذیرفته و ایمان شان را سودمند برای آن در نزد خودش ندانسته و فرموده است: نیست جزای ایشان جز رسوایی در دنیا و عذاب سخت تر در آخرت نیست.» و خلاصه معنی حدیث شریف این است که: ترک کردن واجبی از واجبات الهی، مرتبه ای از مراتب کفر است چنان که در آیه ی مزبور می فرماید: «و به پاره ای از دستورهای، کفر می ورزید.» از این حدیث معلوم می شود که ترک واجب از گناهانی است که در قرآن مجید بر آن وعده ی عذاب داده شده است. چنان که در آخر آیه می فرماید: «و سزای چنین کسی چیزی، جز رسوائی در دنیا و عذاب سخت تر در آخرت.»و نیز آن حضرت می فرماید: «ولا ینظر الله الی عبده ولا یزکیه لو ترک فریضه من فرائض الله او ارتکب کبیره من الکبائر قلت لاینظر الله الیه قال (علیه السّلام) نعم قد اشرک بالله قلت اشرک بالله قال (علیه السّلام) نعم ان الله امره بامرو امره ابلیس بامر فترک ما امر الله عزوجل و به صار الی ما امر به ابلیس فهذا مع ابلیس فی الدرک السابع من النار؛ بنده ای که یکی از واجبات الهی را ترک کند یا یکی از گناهان کبیره را به جا آورد، خداوند به نظر رحمت به او نمی نگرد و او را پاک نمی فرماید. راوی تعجب کرده، گفت: آیا خدا به چنین کسی نظر رحمت نمی فرماید؟ امام (علیه السّلام) فرمود: بلی، زیرا چنین شخصی مشرک شده و برای خدا شریکی قرار داده است. باز تعجب می کند و می گوید: آیا مشرک شده؟ امام (علیه السّلام) فرمود: آری، زیرا خداوند امر به چیزی فرموده و شیطان هم او را به چیزی امر کرده (یعنی ترک آنچه خدا به او امر فرموده است)، پس آنچه را خدا امر فرموده بود، ترک کرده و به امر شیطان رو آورده (از ترک واجب و فعل حرام). پس چنین شخصی در اثر اطاعتش از شیطان در درکه ی هفتم دوزخ (که جای منافقین است.) با شیطان خواهد بود.» از بیان امام (علیه السّلام) ظاهر می شود که مراد به شرک در اینجا، شرک در مقام اطاعت است.
عذاب بر مخالفت امر وجوبی
...
یکی از مهمترین نقاط آغاز، اداء فرایض و اهتمام به واجبات است به ویژه نماز، روزه، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر. مؤمن سالک باید نماز را در وقت بخواند، نه تنها در وقت که در اول وقت و همیشه باید پیش از وقت خود را آماده کند تا در اول وقت به نماز برخیزد، که امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «اوَّل الْوقْتِ رِضْوانُ اللهِ و اخرُهُ عَفْوُاللهِ و الْعفْوُ لا یکونُ الا منْ ذَنبٍ.» نماز اول وقت سرشار از خشنودی خدا و در پایان وقت مشمول عفو و بخشش خداوند می شود. بدیهی است عفو و بخشش جز در مورد گناه صدق نمی کند. (پس معلوم می شود که تاخیر نماز به آخر وقت گناه است و حتی المقدور باید سعی کرد که بدون عذر، نماز از اول وقت به تاخیر نیفتد.)
عبادت و بندگی
اهتمام به فرایض، کاشف از روح انقیاد و موجب تقویت اساس تقوا و ایمان و اخلاق است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «اعْمل بِفَرائِض اللهِ تَکُن اَتْقَی النّاسِ؛به آنچه خدا واجب کرده عمل کن تا باتقواترین مردم باشی.» ابوحمزه ثمالی از امام سجّاد (علیه السّلام) نقل می کند که فرمود: «مَن ْعمِلَ بمَا افْتَرَضَ الله عَلَیْهِ فَهُو مِنْ خیرِ النّاس؛ هر کس عمل کند به آنچه خدا بر او واجب کرده از بهترینِ مردم است.» و در حدیث دیگر فرمود: «فَهُو منْ اعْبَدِ النّاس؛ هر کس بجای آورد آنچه را که خدا واجب کرده از عابدترینِ مردم است.» و در حدیث قدسی از امام صادق (علیه السّلام) آمده است: «قال اللهُ تبارَکَ و تَعالی ما تَحبَّبَ الیَّ عبْدی بِاحَبَّ ممَّا افْترضْتُ علیِه؛ هیچ عبادتی به اندازه ادای واجبات، بنده ام را نزد من محبوب نمی کند.» قطب راوندی می گوید روایت شده است که فرشته ای از کعبه ندا در می دهد: «هر کس فرایض و واجبات خدا را ترک کند از امان خدا بیرون آمده است.» حضرت علی (علیه السّلام) فرمود: «وَ لا عباده کَاداءِ الْفرائِض؛ هیچ عبادتی مانند ادای فرایض و واجبات نیست.» و در بعضی از کتابها، حدیث قدسی را با این عبارت آورده اند: «ما تَقَرَّبَ الیَّ عَبْدی بِشَیْ ءٍ احبَّ الیَّ ممَّا افْترضْتُهُ علیْهِ و انَّهً لیَتَقَرَّبُ الیَّ بِالنّافِله؛ بنده من تقرّب نجوید به سوی من به چیزی محبوب تر و بهتر از آنچه من بر او واجب کرده ام و به وسیله نوافل نیز به من نزدیک می شود.» سالک الی الله پیش از شروع به هر کار باید آن را بشناسد و وظیفه و حکم شرع را درباره آن بداند و پس از علم، رفتار و کردار خویش را با موازین شریعت منطبق سازد. ادای وظیفه و تادّب به آداب بدون علم به وظایف و مقررات شرعی امکان پذیر نیست. بنابراین، بر همه لازم است که احکام دینی خود را به اندازه ضرورت و نیاز (تقلیداً یا اجتهاداً) بدانند و حدّاقل گروهی می بایست در تفقّه در دین و یادگیری مسائل و معارف دینی پیشگام باشند تا بتوانند دیگران را نسبت به وظایف دینی آگاه سازند. خداوند متعال می فرماید: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَه مِنْهُمْ طائِفَه لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ اِذا رَجَعُوا اِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ؛ چرا از هر فرقه ای گروهی بسیج نمی شوند تا اینکه معارف دینی را خوب یاد بگیرند و آنگاه که به وطن خویش برگشتند قوم خود (: خویشاوندان و بستگان) را به وظایف شان آگاه سازند. (و آنها را از بی تفاوتی در برابر مسئولیت ها بر حذر دارند، باشد که آنان متنّبه شوند و از بیراهه بازگردند؟)»در حدیث آمده است: «عَنِ الصّادق (علیه السّلام) انَّه سُئِل عن قوْلِهِ تعالی «فَللّهِ الْحُجَّه الْبالغه» فقال: انَّ اللهَ تعالی یقولُ لِلْعبدِ یوْم القیمَه عبدی اکُنْتَ عالماً؟ فانْ قال نَعَمْ قال لَهُ افلا عَمِلْتَ بما علِمتَ و انَ کانَ جاهلاً قالَ لهُ افلا تَعَلَّمْتَ حتی تَعْمَلَ؟؛ از امام صادق (علیه السّلام) درباره معنی این آیه که می فرماید «برای خدا دلیل رسا (و قاطع) است.» سؤال شد، فرمود: خداوند در روز رستاخیز به بنده گنهکار خود می گوید: بنده من! چرا تکالیف خود را خوب انجام ندادی؟ آیا می دانستی و گناه کردی؟ اگر بگوید آری، می فرماید: چرا به آنچه می دانستی عمل نکردی؟ و اگر بگوید نمی دانستم، می گوید: چرا یاد نگرفتی تا عمل کنی؟»نتیجه آنکه بندگی و عبادت با دو شرط متحقّق می شود: محبّت و اطاعت، و اطاعت بدون علم و سپس عمل به خواست معبود و رضای محبوب امکان ندارد. آنها که از خود چیزی می تراشند و پیش خود مطالبی را سرهم می کنند و به عنوان عبادت و اطاعت انجام می دهند آنها بنده خویشند نه بنده خدا.
کفر در ترک واجبات الهی
از گناهانی که به کبیره بودنش، تصریح شده، ترک کردن چیزی از واجبات الهی است. چنان که در صحیحه ی عبدالعظیم (علیه السّلام) از حضرت امام جواد، حضرت امام رضا، حضرت امام کاظم و حضرت امام صادق (علیهم السّلام) است که می فرمایند: «ترک کردن چیزی از آنچه خدا واجب فرموده گناه کبیره است.» زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «هر کس نماز را عمداً ترک کند پس از ذمه و امان خدا و رسول او بیرون است.»؛ «او شیئاً مما فرض الله، لان رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) من ترک الصلوه متعمداً فقد بریء من ذمه الله و ذمه رسوله.»حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «ترک کردن چیزی را که خداوند به آن امر فرموده، از کفر است.» چنان که خداوند فرموده: «افتؤمنون ببعض الکتاب و تکفرون ببعض؛ آیا به بعضی از دستورات کتاب آسمانی و فرمان الهی می گروید و به بعضی دیگر کافر می شوید؟» چیست سزای هر که از شما این کار را می کند جز خواری در زندگی دنیا و در قیامت به سخت ترین عذاب دچار شود و خداوند از آنچه شما می کنید غافل نیست. امام (علیه السّلام) فرمود: «خدا آن ها را کافر دانسته به واسطه ی ترک آنچه خدا به آن ها فرمان داده است و نسبت ایمان بدآن ها داده ولی از آن ها نپذیرفته و ایمان شان را سودمند برای آن در نزد خودش ندانسته و فرموده است: نیست جزای ایشان جز رسوایی در دنیا و عذاب سخت تر در آخرت نیست.» و خلاصه معنی حدیث شریف این است که: ترک کردن واجبی از واجبات الهی، مرتبه ای از مراتب کفر است چنان که در آیه ی مزبور می فرماید: «و به پاره ای از دستورهای، کفر می ورزید.» از این حدیث معلوم می شود که ترک واجب از گناهانی است که در قرآن مجید بر آن وعده ی عذاب داده شده است. چنان که در آخر آیه می فرماید: «و سزای چنین کسی چیزی، جز رسوائی در دنیا و عذاب سخت تر در آخرت.»و نیز آن حضرت می فرماید: «ولا ینظر الله الی عبده ولا یزکیه لو ترک فریضه من فرائض الله او ارتکب کبیره من الکبائر قلت لاینظر الله الیه قال (علیه السّلام) نعم قد اشرک بالله قلت اشرک بالله قال (علیه السّلام) نعم ان الله امره بامرو امره ابلیس بامر فترک ما امر الله عزوجل و به صار الی ما امر به ابلیس فهذا مع ابلیس فی الدرک السابع من النار؛ بنده ای که یکی از واجبات الهی را ترک کند یا یکی از گناهان کبیره را به جا آورد، خداوند به نظر رحمت به او نمی نگرد و او را پاک نمی فرماید. راوی تعجب کرده، گفت: آیا خدا به چنین کسی نظر رحمت نمی فرماید؟ امام (علیه السّلام) فرمود: بلی، زیرا چنین شخصی مشرک شده و برای خدا شریکی قرار داده است. باز تعجب می کند و می گوید: آیا مشرک شده؟ امام (علیه السّلام) فرمود: آری، زیرا خداوند امر به چیزی فرموده و شیطان هم او را به چیزی امر کرده (یعنی ترک آنچه خدا به او امر فرموده است)، پس آنچه را خدا امر فرموده بود، ترک کرده و به امر شیطان رو آورده (از ترک واجب و فعل حرام). پس چنین شخصی در اثر اطاعتش از شیطان در درکه ی هفتم دوزخ (که جای منافقین است.) با شیطان خواهد بود.» از بیان امام (علیه السّلام) ظاهر می شود که مراد به شرک در اینجا، شرک در مقام اطاعت است.
عذاب بر مخالفت امر وجوبی
...
wikifeqh: بی توجهی_به_واجبات