بنوموسی

بَنوموسی
سه برادر به نام های ابوجعفر محمّد بن موسی، ابوالقاسم احمد بن موسی، و حسن بن موسی، هرسه از دانشوران بلندآوازۀ ریاضی، نجوم و مکانیک قرن ۳ق در حوزۀ بغداد. مشهور است که پدر آنان، موسی بن شاکِر، در جوانی در خراسان به راهزنی مشغول بود، ولی بعد به هندسه و احکام نجوم روی آورد. او در خراسان به خدمت مأمون درآمد و سپس به همراه ملتزمان و ندیمان او به بغداد رفت و منجم بارگاهش شد. پس از مرگ موسی، مأمون، که به ذکاوت سه فرزند او پی برده بود، تربیت آنان را به یحیی بن ابی منصور سپرد. و بدین ترتیب آنان به بیت الحکمه وارد شدند. طولی نکشید که در ریاضی، نجوم و علم حیل (مکانیک) ترقی کردند و با شهرت «اخوان ثلاثه»، ازجملۀ فعال ترین اعضای بیت الحکمه شناخته شدند. آنان، در کنار محمد بن موسی خوارزمی، پژوهش های علمی بیت الحکمه را رهبری می کردند. سه برادر ثروت سرشاری را که به دست آورده بودند صرف گردآوردن نسخه های خطی کتاب های یونانی و ترجمۀ آن ها به عربی کردند. در حال حاضر، از برخی کتاب های پراهمیت یونانی فقط همین ترجمه های عربی برجای مانده است. آنان از همکاری مترجمان بلندآوازه ای همچون حنین بن اسحاق و ثابت بن قره بهره مند بودند. از آن جا که سه برادر در همۀ کارها با یکدیگر مشارکت داشتند، به دشواری می توان سهم هرکدام از آنان را در فعالیت های علمی و آثار شخصی تشخیص داد. امّا به گفته برخی، ازجمله قفطی، برادر بزرگ تر، ابوجعفر محمّد معلومات گسترده تری در هندسه، نجوم و منطق داشته و اصول اقلیدس و مجسطی را به خوبی می شناخته است و حسن در ریاضی و هندسه خبرگی داشت و احمد در حیل (مکانیک) و مسائل فنی چیره دست بود. آثار بسیاری به نام آنان ثبت شده که مهم ترین آن ها عبارت اند از ۱. معرفة مساحة الاشکال البسیطة 'و الکُریة (در مورد مساحت شکل های مسطح و کروی، و تثلیث سینماتیکی زاویه) که گرار دویِ کرمونایی آن را با عنوان Liber trium fratrum de geometria در قرن ۱۲م به لاتین ترجمه کرد؛ ۲. کتاب الحیل (نخستین کتاب دورۀ اسلامی در زمینۀ مکانیک)؛ ۳. تحریر مخروطات ابلونیوس؛ ۴. کتاب الشکل المدور المستطیل (دایرۀ کشیده یا همان بیضی) که مفقود است؛ ۵. کتاب الشکل الهندسی الذی بین جالینوس امره (به نظر می رسد که در این جا جالینوس تحریفی از نام منالاوس باشد) که این اثر نیز از میان رفته است؛ ۶. قَرَسْطُون (رساله ای در مورد نظریۀ توزین و اسباب این کار).