[ویکی فقه] بز در قرآن. بز، یکی از حیوانات چهارپا می باشد.
واژه «مَعْز» به معنای بز در قرآن فقط یک بار به کار رفته است؛ اما واژه «غَنَم» به معنای گوسفند که شامل بز نیز می شود در سه جای قرآن به کار رفته، و همین طور در آیات فراوانی در ضمن واژه « اَنعام » (بز، میش، گاو و شتر) به بز و فواید آن اشاره شده است؛ همچنین بز از موارد قربانی است که در قرآن با واژه های «هَدْی» و «نُسُک» به آن اشاره شده است.قرآن ضمن تصریح به حلال بودن گوشت بز آن را در کنار چارپایان دیگر، از نعمت های بزرگ و پرفایده خداوند شمرده و توجه به آن ها را موجب پی بردن به تدبیر الهی دانسته است.
در جاهلیت
بز، قبل از ظهور اسلام در بین عرب های حجاز مورد توجه بوده و بر اثر فواید گوناگونی که برای آنان داشت به عنوان یکی از ارکان اقتصادی جامعه محسوب می شد. از گوشت و پیه بز برای خوردن، از شیر آن برای نوشیدن و ساختن پنیر، کره، ماست و...، از موی آن برای ساختن وسایل خانه و لباس و بالاخره از پوست آن برای ساختن چادر صحرایی، نیام شمشیر، مشک آب، دلو، سفره طعام، خورجین و... استفاده می شد ، افزون بر این برخی به مطالعه در فواید پزشکی این حیوان پرداخته و برای هریک از اجزای بز خواصی معرفی کرده اند که موجب حفظ سلامت انسان یا شفای برخی امراض وی می گردد. چون بز نسبت به میش هم علف کمتری می خورد و هم شیر و پیه بیشتری دارد بیابان نشینان به نگهداری و پرورش آن علاقه بیشتری داشتند.
احکام فقهی بز
۱. در دوران جاهلیت، عرب ها به تقلید از پدرانشان، احکام خاصی برای بعضی از حیوانات و از جمله بز قرار داده و آن احکام را به خداوند نسبت می دادند و در نتیجه آن احکام، گاهی خوردن گوشت برخی چارپایان حلال گوشت را حرام می دانستند. خداوند ضمن باطل دانستن این احکام، اعتقاد به آن ها را جاهلانه شمرده و صدور آن ها از طرف خویش را نفی کرده است:«و مِنَ الاَنعمِ حَمولَةً وفَرشًا کُلوا مِمّا رَزَقَکُمُ اللّهُ... ثَمنِیَةَ اَزوج مِنَ الضَّأنِ اثنَینِ ومِنَ المَعزِ اثنَینِ قُل ءالذَّکَرَینِ حَرَّمَ اَمِ الاُنثَیَینِ اَمَّا اشتَمَلَت عَلَیهِ اَرحامُ الاُنثَیَینِ نَبِّونی بِعِلم اِن کُنتُم صدِقین • ومِنَ الاِبِلِ اثنَینِ و مِنَ البَقَرِ اثنَینِ...». بسیاری از مفسران مراد از واژه «فَرشاً» را که کنایه از حیوانات کوچک و غیر بارکش است یا همان بز و میش دانسته یا حداقل بز و میش را از مصادیق آن به حساب آورده اند. در این صورت دو آیه بعدی تفصیل «حَمولَةً و فَرشاً» خواهد بود.در این دو آیه به شمارش چارپایان حلال گوشت، تحت ۴ عنوان میش، بز، شتر، و گاو پرداخته شده و مجموع آن ها به عنوان ۸ زوج معرفی شده است. کلمه «زوج» در زبان عربی به دو صورت به کار می رود:الف. به هر یک از نر و ماده به تنهایی یک زوج گفته می شود که در نتیجه مجموع نر و ماده دو زوج می شوند، زیرا نر، زوجِ ماده و ماده، زوجِ نر است.ب. به مجموع نر و ماده، یک زوج گفته می شود. مفسران گفته اند که مراد از «... و مِنَ المَعزِ اثنَینِ...» همانند دیگر موارد مذکور در آیه (میش، شتر و گاو) بز نر و بز ماده است ، بنابراین کلمه «زوج» در آیه به معنای نخست به کار رفته و مراد از ۸ زوج، ۸ فرد است؛ اما در روایتی از امام صادق (علیه السلام) در ذیل این آیه منظور از «... ومِنَ المَعزِ اثنَینِ...» بز اهلی و بز وحشی دانسته شده و در این صورت کلمه «زوج» در آیه به معنای دوم به کار رفته است، زیرا بز نر و مادّه اهلی یک زوج، و بز نر و ماده وحشی یک زوج بوده و مجموع آن ها دو زوج می شود. در این صورت ۸ زوج مذکور در آیه شامل ۱۶ فرد خواهد بود. ۲. در دوران جاهلیت، خوردن جنین چارپایان را در صورتی که زنده به دنیا می آمد برای مردان حلال و برای زنان حرام می دانستند؛ ولی اگر مرده به دنیا می آمد، هم برای مردان و هم برای زنان حلال می دانستند:«و قالوا ما فی بُطونِ هذِهِ الاَنعمِ خالِصَةٌ لِذُکورِنا ومُحَرَّمٌ عَلی اَزوجِنا واِن یَکُن مَیتَةً فَهُم فیهِ شُرَکاءُ...»، ازاین رو خداوند پس از بیان حلیت گوشت چارپایان برای زدودن هر نوع شبهه ای، به حلال بودن جنین آن ها نیز تصریح می فرماید:«اَمَّا اشتَمَلَت عَلَیهِ اَرحامُ الاُنثَیَینِ...». ۳. گرچه خوردن پیه بز و دیگر چارپایان در اصل حلال است؛ اما خداوند مقداری از پیه آن ها را بر یهودیان حرام فرموده بود:«و مِنَ البَقَرِ والغَنَمِ حَرَّمنا عَلَیهِم شُحومَهُما اِلاّ ما حَمَلَت ظُهورُهُما اَوِ الحَوایا اَو مَا اختَلَطَ بِعَظم». علت این تحریم، بعضی از گناهان بنی اسرائیل بود:«ذلِکَ جَزَینهُم بِبَغیِهِم». ۴. یکی از واجبات حجّ، قربانی کردن است:«فَمَن تَمَتَّعَ بِالعُمرَةِ اِلَی الحَجِّ فَمَا استَیسَرَ مِنَ الهَدیِ». برای قربانی که در قرآن با واژه «هَدْی» به آن اشاره شده می توان هر یک از چارپایان مذکور ( میش، بز، گاو و شتر ) را برگزید، گرچه فقها بهترین قربانی را شتر و سپس گاو دانسته اند. بز قربانی باید دارای شرایطی مانند سلامت جسمانی و ورود به سن دو سالگی بوده، مستحب است نر و فربه باشد.
فواید بز
...
واژه «مَعْز» به معنای بز در قرآن فقط یک بار به کار رفته است؛ اما واژه «غَنَم» به معنای گوسفند که شامل بز نیز می شود در سه جای قرآن به کار رفته، و همین طور در آیات فراوانی در ضمن واژه « اَنعام » (بز، میش، گاو و شتر) به بز و فواید آن اشاره شده است؛ همچنین بز از موارد قربانی است که در قرآن با واژه های «هَدْی» و «نُسُک» به آن اشاره شده است.قرآن ضمن تصریح به حلال بودن گوشت بز آن را در کنار چارپایان دیگر، از نعمت های بزرگ و پرفایده خداوند شمرده و توجه به آن ها را موجب پی بردن به تدبیر الهی دانسته است.
در جاهلیت
بز، قبل از ظهور اسلام در بین عرب های حجاز مورد توجه بوده و بر اثر فواید گوناگونی که برای آنان داشت به عنوان یکی از ارکان اقتصادی جامعه محسوب می شد. از گوشت و پیه بز برای خوردن، از شیر آن برای نوشیدن و ساختن پنیر، کره، ماست و...، از موی آن برای ساختن وسایل خانه و لباس و بالاخره از پوست آن برای ساختن چادر صحرایی، نیام شمشیر، مشک آب، دلو، سفره طعام، خورجین و... استفاده می شد ، افزون بر این برخی به مطالعه در فواید پزشکی این حیوان پرداخته و برای هریک از اجزای بز خواصی معرفی کرده اند که موجب حفظ سلامت انسان یا شفای برخی امراض وی می گردد. چون بز نسبت به میش هم علف کمتری می خورد و هم شیر و پیه بیشتری دارد بیابان نشینان به نگهداری و پرورش آن علاقه بیشتری داشتند.
احکام فقهی بز
۱. در دوران جاهلیت، عرب ها به تقلید از پدرانشان، احکام خاصی برای بعضی از حیوانات و از جمله بز قرار داده و آن احکام را به خداوند نسبت می دادند و در نتیجه آن احکام، گاهی خوردن گوشت برخی چارپایان حلال گوشت را حرام می دانستند. خداوند ضمن باطل دانستن این احکام، اعتقاد به آن ها را جاهلانه شمرده و صدور آن ها از طرف خویش را نفی کرده است:«و مِنَ الاَنعمِ حَمولَةً وفَرشًا کُلوا مِمّا رَزَقَکُمُ اللّهُ... ثَمنِیَةَ اَزوج مِنَ الضَّأنِ اثنَینِ ومِنَ المَعزِ اثنَینِ قُل ءالذَّکَرَینِ حَرَّمَ اَمِ الاُنثَیَینِ اَمَّا اشتَمَلَت عَلَیهِ اَرحامُ الاُنثَیَینِ نَبِّونی بِعِلم اِن کُنتُم صدِقین • ومِنَ الاِبِلِ اثنَینِ و مِنَ البَقَرِ اثنَینِ...». بسیاری از مفسران مراد از واژه «فَرشاً» را که کنایه از حیوانات کوچک و غیر بارکش است یا همان بز و میش دانسته یا حداقل بز و میش را از مصادیق آن به حساب آورده اند. در این صورت دو آیه بعدی تفصیل «حَمولَةً و فَرشاً» خواهد بود.در این دو آیه به شمارش چارپایان حلال گوشت، تحت ۴ عنوان میش، بز، شتر، و گاو پرداخته شده و مجموع آن ها به عنوان ۸ زوج معرفی شده است. کلمه «زوج» در زبان عربی به دو صورت به کار می رود:الف. به هر یک از نر و ماده به تنهایی یک زوج گفته می شود که در نتیجه مجموع نر و ماده دو زوج می شوند، زیرا نر، زوجِ ماده و ماده، زوجِ نر است.ب. به مجموع نر و ماده، یک زوج گفته می شود. مفسران گفته اند که مراد از «... و مِنَ المَعزِ اثنَینِ...» همانند دیگر موارد مذکور در آیه (میش، شتر و گاو) بز نر و بز ماده است ، بنابراین کلمه «زوج» در آیه به معنای نخست به کار رفته و مراد از ۸ زوج، ۸ فرد است؛ اما در روایتی از امام صادق (علیه السلام) در ذیل این آیه منظور از «... ومِنَ المَعزِ اثنَینِ...» بز اهلی و بز وحشی دانسته شده و در این صورت کلمه «زوج» در آیه به معنای دوم به کار رفته است، زیرا بز نر و مادّه اهلی یک زوج، و بز نر و ماده وحشی یک زوج بوده و مجموع آن ها دو زوج می شود. در این صورت ۸ زوج مذکور در آیه شامل ۱۶ فرد خواهد بود. ۲. در دوران جاهلیت، خوردن جنین چارپایان را در صورتی که زنده به دنیا می آمد برای مردان حلال و برای زنان حرام می دانستند؛ ولی اگر مرده به دنیا می آمد، هم برای مردان و هم برای زنان حلال می دانستند:«و قالوا ما فی بُطونِ هذِهِ الاَنعمِ خالِصَةٌ لِذُکورِنا ومُحَرَّمٌ عَلی اَزوجِنا واِن یَکُن مَیتَةً فَهُم فیهِ شُرَکاءُ...»، ازاین رو خداوند پس از بیان حلیت گوشت چارپایان برای زدودن هر نوع شبهه ای، به حلال بودن جنین آن ها نیز تصریح می فرماید:«اَمَّا اشتَمَلَت عَلَیهِ اَرحامُ الاُنثَیَینِ...». ۳. گرچه خوردن پیه بز و دیگر چارپایان در اصل حلال است؛ اما خداوند مقداری از پیه آن ها را بر یهودیان حرام فرموده بود:«و مِنَ البَقَرِ والغَنَمِ حَرَّمنا عَلَیهِم شُحومَهُما اِلاّ ما حَمَلَت ظُهورُهُما اَوِ الحَوایا اَو مَا اختَلَطَ بِعَظم». علت این تحریم، بعضی از گناهان بنی اسرائیل بود:«ذلِکَ جَزَینهُم بِبَغیِهِم». ۴. یکی از واجبات حجّ، قربانی کردن است:«فَمَن تَمَتَّعَ بِالعُمرَةِ اِلَی الحَجِّ فَمَا استَیسَرَ مِنَ الهَدیِ». برای قربانی که در قرآن با واژه «هَدْی» به آن اشاره شده می توان هر یک از چارپایان مذکور ( میش، بز، گاو و شتر ) را برگزید، گرچه فقها بهترین قربانی را شتر و سپس گاو دانسته اند. بز قربانی باید دارای شرایطی مانند سلامت جسمانی و ورود به سن دو سالگی بوده، مستحب است نر و فربه باشد.
فواید بز
...
wikifeqh: بز_در_قرآن