برگستوان

[ویکی فقه] بَرْگُستوان، پوشش جنگی اسب و فیل، و گاه انسان می باشد.
صورت مفروض ایرانی باستان آن را اوپرو ـ کوشتپانه: uparo-kuیtapana دانسته اند. این واژه به صورت های برگُستان، کستوان و پرکستوان نیز آمده و ترکیبات محدودی از آن، چون برگستوان دار، برگستوان کش، برگستوان وَر و برگستوانی در معنای اصلی و گاه مجازی در آثار سرایندگان فارسی، از دقیقی و فردوسی تا عبید زاکانی، به کار رفته است. واژه برگستوان را می توان مرکب از سه جزء دانست : «بَر» (رویِ)، «کُشت» یا «کُست» «وان» (پسوند اتصاف به معنای نگهدارنده). این واژه در متون عربی نیز با اندکی تغییر به صورت برکستوانات و برکصطوانات، و گاه معادل عربی آن تجفاف (جمع: تجافیف) آمده است.

پیشینه
استفاده از چرم در ساخت برگستوان را در دوره ساسانیان (۲۲۶ـ۶۵۱م) باید قطعی دانست. کاربرد فلز به صورت صفحات کوچک و پولک نیز، که مانند فلس ماهی با فاصله بر صفحه چرمین دوخته می شد، برای ایمنی بیش تر معمول بوده است. وصف آمیانوس مارسلینوس از سواره نظام ساسانی به صورت آهن و فولادِ یکپارچه استفاده از فلز را در ساخت برگستوان در این دوره تأیید می کند. فرخی و عبدالواسع جبلی نیز از «غیبه» (پولک)های برگستوان سخن گفته اند. برگستوان گاه از ناحیه حلقه رکاب دو تکه می شد و سر و سینه، و ران پشت اسب را می پوشاند و گاه به طور یکپارچه از سر و گردن و تمام بدن اسب تا زانو محافظت می کرد، اما در قسمت پاها و دست ها شکاف داشت تا مرکب آسان گام بردارد و گاه نیز تنها گردن و کفل اسب را می پوشاند.
و از جمله هدایای فخر الدوله دیلمی (متوفی ۳۸۷ ق) به حسام الدوله ابوالعباس تاش برگستوان بوده است. مقارن همین دوره ناصر الدین سبکتکین، فیلان سپاهش را به «برگستوان های ذیّال» آراسته بود.

انواع برگستوان
...

بَرْگُسْتُوان
پوشش محافظی از چرم با پولک های فلزی که به هنگام جنگ بر تن اسب یا فیل می پوشانده اند تا از گزند تیرها و نیزۀ دشمن ایمن بماند. نمونۀ برگستوان در ایران باستان بر دیوار ویرانه های دورا اروپوس (کنار رودخانه فرات در مرز سوریه) کنده کاری شده است. این اصطلاح در شعر فارسی، به ویژه در منظومه ها، بسیار به کار رفته است. فردوسی:برافکند برگستوان بر سمند/
به فتراک بربست پیچان کمند.