بالطه جی

[ویکی فقه] بالْطه جی (به معنی تبر دار، مرکب از «بالطه» به معنی تبر و پسوند «جی»)، نام گروهی از محافظان کاخ های سلطنتی در تشکیلات قدیم حکومت عثمانی که در اسناد قدیم عثمانی گاهی از آنان به «جماعت تبرداران» نیز تعبیر شده است.
ظاهراً وظیفه بالطه جی ها در ابتدا قطع کردن درختان و هموار کردن جاده ها و پرکردن باتلاق ها بوده است؛ امّا حتی قبل از فتح قسطنطنیه، بعضی از آن ها در اَدِرْنه به نگهبانی کاخ سلطنتی گمارده می شدند.
بعدها، با ایجاد «کاخ قدیم» (اسکی سرای) و «کاخ جدید» (ینی سرای) و «کاخ غلطه» و «کاخ ابراهیم پاشا» در استانبول، محافظان (بالطه جی های) دیگری برای خدمت در آن ها سازمان یافتند.
این ها به استثنای افراد سرای جدید، که بعدها «طوپقاپی سرای» نامیده شد، پس از مدتی خدمت، همگی در کانون (اجاق) «ینی چری ها» پذیرفته می شدند، ولی محافظان «کاخ طوپقاپی» از مزایای ورود به دسته های سواره نظام «سپاه» و «سِلاح دار» (از مقرّبان سلطان) برخوردار بودند.
افراد این گروهِ ممتاز، به «محافظان زلف دار» («زُلُفلی بالطه جی لر») مشهور بودند.

وجه تسمیه بالطه جی ها
وجه تسمیه آنان بدین نام آن است که یکی از وظایف این محافظان حمل بار هیزم به حرم سرای سلطان بود.
برای آن که در جریان این کار چشمشان به بانوان حرم سرا نیفتد، بالا پوشی با یقه پهن و بلند بر تنشان می کردند و از دو طرفِ کلاهِ بلندشان رشته هایی از پارچه یا گلابتون به شکل زلف می آویختند که مانع دیدشان از سمت چپ و راست بود.
بعدها به آن عده که فقط در حرم سرای سلطان به خدمت گمارده شدند محافظان یقه دار («یقه لی بالطه جی») نیز گفته شد.
محافظان زلف دار را گاهی «تبرداران خاصه» نیز می خواندند.

نحوه تأمین بالطه جی ها
بالطه جی ها همگی از بچه مسیحی های واداشته به خدمت دربار (دِوْشِرْمه ها) تأمین می شدند و کانون محافظان «سرای ابراهیم پاشا»، که در زمان «سلطان سلیمان قانونی» (حک: ۹۲۶ـ ۹۷۴) تشکیل شد، مکتبی بود برای تربیت «ینی چری» های کار آموز («عَجَمی اوغلان لر») که برای خدمت در کاخ ها برگزیده می شدند.
پس از بسته شدن «کاخ غلطه سرای» و «کاخ ابراهیم پاشا» در ۱۰۸۶، کانون محافظان آن ها نیز منحل شد و فقط دو کانون باقی ماند: یکی کانون محافظان کاخ قدیم و دیگر کانون «محافظان زلف دار».
استخدام بچه مسیحی ها هم در آن تاریخ متوقف شد. افراد مورد نیاز را اغلب از آزاد زادگان مسلمان آناطولی استخدام می کردند، ولی گاهی از وابستگان خدمه کاخ نیز در زمره آنان پذیرفته می شدند.
«سلطان مصطفی سوم» (حک: ۱۱۷۱ـ۱۱۸۷) گروه محافظان زلف دار را منحل ساخت، ولی «سلطان عبدالحمید اول» (حک: ۱۱۸۷ـ۱۲۰۳) مجدداً آن را احیا کرد و تا وقتی که «سلطان محمود دوم» (حک: ۱۲۲۳ـ ۱۲۵۵) خدمات کاخ را از نو سازمان داد همچنان باقی بودند.

وظایف خاص سران بالطه جی ها
...