الغارات

[ویکی فقه] مؤلف:ابو اسحاق ابراهیم بن محمد بن سعد ثقفی کوفی اصفهانی (م ۲۸۳ ق).
این کتاب به مقطع تاریخی میان جنگ نهروان و شهادت امام علی(علیه السلام)اختصاص دارد. زمانی که معاویه برای تضعیف هر چه بیشتر عراق، سپاهیان خود را برای چپاول و ایجاد ناامنی به نواحی مختلف عراق و حجاز و یمن گسیل می کرد، حاصل آن حملات همین غارتهایی است که ثقفی تاریخ آنها را نگاشته است. وی افزون بر بیان چپاولهای دشمنان امیرمؤمنان(علیه السلام)، به مقدار زیادی هم درباره شخص امام علی ـ علیه السلام ـ و ویژگیهای آن حضرت سخن گفته است.
این کتاب مورد قبول و اعتماد فرقه امامیه بوده و در عداد کتب معتبر به شمار رفته است.
از مهم ترین مطالب کتاب می توان به سخنرانی حضرت علی(علیه السلام) بعد از جنگ نهروان، روش آن حضرت درباره اموال، کارگزاران آن حضرت، ولایت قیس بن سعد و محمد بن ابوبکر بر مصر، شهادت مالک اشتر و محمد بن ابوبکر اشاره کرد.
وضعیت نشر
این کتاب در دو جلد به زبان عربی، به تحقیق سیدجلال الدین محدث، در چاپخانه بهمن چاپ و منتشر شده است.

[ویکی اهل البیت] ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعد ثقفی کوفی اصفهانی (م 283 ق).
وی از مورخان نیمه دوم قرن سوم هجری و از نسل سعد بن مسعود است. نجاشی از وی یاد کرده و نوشته است: «وی به اصفهان آمد و در آن جا سکنی گزید. او زیدی مذهب بود و پس از آن به مذهب ما (امامیه) گروید. جماعتی از قمی ها، مانند احمد برقی، از او خواستند به قم بیاید که او نپذیرفت. او اصفهان را بدان دلیل برگزید که ناصبیان در آن فراوان بودند و او تصمیم گرفت که کتاب هایش را در آن جا روایت کند».
ابونعیم فضل بن دکین، اسماعیل بن امان، یونس بن عبید، ابوالحسن مدائنی، ابن ابوسیف، ابراهیم بن عیون.
عباس بن سرمی، محمد بن زید رطاب، احمد بن علویه اصفهانی، عبدالرحمن بن ابراهیم مستملی، ابراهیم بن هاشم قمی، محمد بن حسن صفار قمی، سعد بن عبدالله قمی، احمد بن عبدالله برقی قمی، حسن زعفرانی اصفهانی.
المبتداء، السیره، المغازی، السقیفه، فدک، الشوری، اخبار عثمان، مقتل عثمان، بیعة علی، الجمل، الغارات الصفین، الحکمین، النهروان، مقتل علی، قیام الحسن، مقتل الحسین، کتاب التوابین.

[ویکی نور] الغارات، به زبان عربی، نوشته ابواسحاق، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی کوفی اصفهانی، متوفای 283 است.
این کتاب، در مورد غارت هایی است که بعد از جنگ نهروان، توسط معاویه، به قلمرو امیرالمؤمنین، علی(ع) صورت گرفته است.
این کتاب، از زمان های پیشین و ادوار گذشته مورد استفاده علمای بزرگ اسلام بوده و دانشمندان نامی و برجسته فریقین مطالب آن را در کتب خود نقل نموده اند تا آن جا که ابن ابی الحدید معتزلی بغدادی در «شرح نهج البلاغة» بسیاری از قصص و روایات آن را درج کرده و بر سایر کتب تاریخ مقدم شمرده است.
طبق تصریح علامه مجلسی و شیخ حرّ عاملی و محدث نوری و جمعی دیگر از سایر فحول علمای ما، این کتاب، مورد قبول و اعتماد فرقه حقه امامیه بوده و در ردیف کتب معتبر به شمار رفته و احادیث و روایات آن در میان ایشان محل تمسک و مأخذ احکام واقع شده است.
مرحوم مجلسی، تمام مطالب «الغارات» را در مجلدات بحار نقل کرده و هیچ گونه تغییری در عبارات نداده مگر در مواردی که تلخیص کرده و تصریح به آن نموده است و در موارد مقتضی نیز به شرح آنها پرداخته است.

[ویکی نور] الغارات (الاستنفار و الغارات طبع قدیم). کتاب الغارات نوشته ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی کوفی (م283) است.
چون هدف مؤلف در این تألیف آن بوده که غارت هایی را که بعد از جنگ نهروان به قلمرو امیر المؤمنین علی علیه السلام و سرزمین های تحت تصرف او از طرف معاویه شده یاد کند آن را الغارات نامیده است. این نوع تألیف در آن زمان میان مورخان متداول بوده و ابومخنف، هشام کلبی، مدائنی و نصر بن مزاحم در این موضوع تألیف داشته اند.
با این حال به دلیل آگاهی های فراوان مؤلف، مطالب ارزشمندی خارج از عنوان اصلی غارات بر این کتاب افزوده شده است. چنانکه مؤلف مختصری از زندگانی امیرالمؤمنین علی علیه السلام و روش اداری - مالی، سیاسی، اخلاقی و خطبه های آن حضرت، کارگزارانی چون قیس بن سعد، محمد بن ابی بکر، مالک اشتر، رویدادهای آنان در مصر را گزارش کرده است.
این کتاب از قدیم مورد استفاده عالمان و مورخان شیعه و سنی بوده است. علامه مجلسی مطالب این کتاب را در بحارالانوار آورده و ابن أبی الحدید بسیاری از گزارش های این کتاب را در شرح نهج البلاغه خود آورده است.
کتاب حاضر از نظر تالیف و نگارش و عناوین و اسلوب بسیار خوب تنظیم شده و از نظر محتوا هم بسیار متقن می باشد. در این کتاب از ائمه شیعه و راویان امامیه بسیار کم استفاده شده اما از راویان مشهور اهل سنت مانند رجال صحاح سته و مسانید معروف نقل می شود.
با وجود شهرت و اهمیت این کتاب، نسخه های چندانی از آن موجود نیست و همانگونه که محقق کتاب مرحوم محدث ارموی گفته است نسخ این کتاب از قدیم بسیار کمیاب بوده است. قدیم ترین نسخه شناخته شده در اختیار علامه مجلسی بوده که بر اساس نسخه ای دیگر در دوره صفویه استنساخ شده است. همین نسخه منحصر به فرد اساس تصحیح و چاپ محدث ارموی قرار گرفته و در سال 1354 منتشر شده است. محدث ارموی ضمن مقدمه مفصلی بر این کتاب، از راویان متعدد ثقفی یاد کرده و درباره نسخ کتاب سخن گفته است. چاپ دیگر آن در بیروت انجام شده است. تا کنون دو ترجمه از این اثر نیز عرضه شده است که ترجمه عطاردی مقدمه ای ارزشمند درباره کتاب و نسخ آن در بر دارد.

[ویکی نور] الغارات (الاستنفار و الغارات). الغارات نوشته ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی کوفی (م283) است.
چون هدف مؤلف در این تألیف آن بوده که غارت هایی را که بعد از جنگ نهروان به قلمرو امیرالمؤمنین علی علیه السلام و سرزمین های تحت تصرف او از طرف معاویه شده یاد کند آن را الغارات نامیده است. این نوع تألیف در آن زمان میان مورخان متداول بوده و ابومخنف، هشام کلبی، مدائنی و نصر بن مزاحم در این موضوع تألیف داشته اند.
با این حال به دلیل آگاهی های فراوان مؤلف، مطالب ارزشمندی خارج از عنوان اصلی غارات بر این کتاب افزوده شده است. چنانکه مؤلف مختصری از زندگانی امیرالمؤمنین علی علیه السلام و روش اداری - مالی، سیاسی، اخلاقی و خطبه های آن حضرت، کارگزارانی چون قیس بن سعد، محمد بن ابی بکر، مالک اشتر، رویدادهای آنان در مصر را گزارش کرده است.
این کتاب از قدیم مورد استفاده عالمان و مورخان شیعه و سنی بوده است. علامه مجلسی مطالب این کتاب را در بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع) آورده و ابن أبی الحدید بسیاری از گزارش های این کتاب را در شرح نهج البلاغه خود آورده است.
کتاب حاضر از نظر تألیف و نگارش و عناوین و اسلوب بسیار خوب تنظیم شده و از نظر محتوا هم بسیار متقن می باشد. در این کتاب از ائمه شیعه و راویان امامیه بسیار کم استفاده شده اما از راویان مشهور اهل سنت مانند رجال صحاح سته و مسانید معروف نقل می شود.
با وجود شهرت و اهمیت این کتاب، نسخه های چندانی از آن موجود نیست و همانگونه که محقق کتاب مرحوم محدث ارموی گفته است نسخ این کتاب از قدیم بسیار کمیاب بوده است. قدیم ترین نسخه شناخته شده در اختیار علامه مجلسی بوده که بر اساس نسخه ای دیگر در دوره صفویه استنساخ شده است. همین نسخه منحصر به فرد اساس تصحیح و چاپ محدث ارموی قرار گرفته و در سال 1354 منتشر شده است. محدث ارموی ضمن مقدمه مفصلی بر این کتاب، از راویان متعدد ثقفی یاد کرده و درباره نسخ کتاب سخن گفته است. چاپ دیگر آن در بیروت انجام شده است. تا کنون دو ترجمه از این اثر نیز عرضه شده است که ترجمه عطاردی مقدمه ای ارزشمند درباره کتاب و نسخ آن در بر دارد.

[ویکی فقه] الغارات (ترجمه آیتی). «الغارات/ ترجمه آیتی»، ترجمه کتاب «الغارات او الاستنفار و الغارات»، نوشته ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال متوفی ۲۸۳ ق، می باشد که توسط عبد المحمد آیتی، در سال ۱۳۶۹ ش، به فارسی ترجمه شده است.
مترجم، جهت رعایت امانت در ترجمه، اقدام به ترجمه تحت الفظی کرده است. وی، کتاب را از روی تصحیح سید عبد الزهرا خطیب ترجمه کرده است. این نسخه، نسبت به سایر نسخ کتاب، دارای حواشی مختصرتر و ساده تری است و بیشتر حواشی، ترجمه حواشی آن است. مترجم از تحقیقات آقای میر جلال الدین محدث ارموی نیز استفاده کرده است.
کاستی های ترجمه مذکور
این ترجمه، از نظر برگردان مطالب، نسبتا دقیق و رساست و از نظر نثر ، زیبا، سلیس و دل چسب است و نسبت به ترجمه شیخ محمدباقر کمره ای از این کتاب، شیواتر است؛ با این حال، از کاستی هایی برخوردار است که عبارتند از: ۱. بسیار خوب بود مترجم، از ترجمه کمره ای نام می برد و احیانا نواقص آن را ذکر می کرد و علت اقدام خود را به ترجمه مجدد، یادآور می شد؛ ۲. مترجم، کلیه اسناد کتاب را حذف کرده و هیچ گونه اشاره ای هم بدان نکرده است؛ در حالی که تراث و متون دست اول و بسیار کهن، نباید دست کاری شوند. محققان می دانند که حذف اسناد، علاوه بر اینکه از اعتبار کتاب می کاهد، در برخی موارد موجب اختلال در فهم مطالب می شود و بر فرض که ذکر اسناد برای برخی از خوانندگان فارسی زبان ، ملال آور باشد، باید در مقدمه تذکر داده می شد که اسناد، حذف شده است؛ ۳. یادداشت های مترجم که عمدتا توضیحات مصحح متن عربی است، تماما در آخر کتاب آمده است و بسیار خوب و به جا بود که در پابرگ ها درج می شد و نیز حروف کتاب بسیار ریز است، جا داشت با حروف درشت تر چاپ می شد، البته این نقص بیشتر متوجه ناشر است؛ ۴. ترجمه، نسبتا دقیق است، با این حال، دارای اندکی اشکال سهو القلمی است؛ از جمله اینکه در صفحات ۷۰- ۷۱ اصل عربی، نامه امیرالمؤمنین علیه السّلام به عوسجة بن شداد، درج شده و در آخر آن آمده است: «و کتب عبید الله بن ابی رافع فی سنة تسع و ثلاثین»؛ یعنی: «عبید الله بن رافع، این نامه را در سال ۳۹ نوشت» (در آن ایام، مرسوم بود که معمولا کاتبان نامه و وثایق، نام خود را در پایان نامه می نوشتند). این جمله، در صفحه ۴۵ (شش سطر به آخر)، این گونه ترجمه شده است: «و در سال ۳۹ چنین نامه ای هم به عبید الله بن ابی رافع نوشته است» که قطعا غلط است. در صفحات ۱۲۸- ۱۲۹ اصل، امیرالمؤمنین علیه السّلام نامه ای به مردم مصر نوشته و در آن، قیس بن سعد را به عنوان حاکم مصر معرفی کرده است؛ در پایان آن (ص ۱۲۹ شش سطر به آخر)، آمده است: «و کتب عبید الله بن ابی رافع فی صفر سنة ست و ثلاثین»؛ این مطلب، در صفحه ۷۵ چنین ترجمه شده است: «عبید الله بن ابی رافع در ماه صفر سال سی و شش چنین نویسد که چون خواندن آن منشور به پایان آمد...» . این هم حتما غلط است، زیرا لفظ «قال» که در متن عربی، پس از جمله یاد شده آمده، مربوط است به راوی مطلب، سهل بن سعد ساعدی که در صفحه ۱۲۷، نامش ذکر شده و پر واضح است که عبید الله، کاتب است، نه راوی مطلب. در صفحه ۲۹ ترجمه، جمله «و طلب الوسیلة الیه» که در صفحه ۲۲ اصل عربی آمده، ترجمه نشده است و...
منابع مقاله
۱. مقدمه کتاب؛ ۲. میر شریفی، سید علی، «الغارات و ترجمه جدید آن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجلات فقه و اصول ، وقف میراث جاودان، بهار ۱۳۷۴، شماره ۹.

[ویکی نور] الغارات (ترجمه عطاردی). الغارات اثر ابراهیم بن محمد ثقفی است که ترجمه و شرح حالی از اعلام آن توسط عزیزالله عطاردی ارائه شده است.
مترجم در ابتدای کتاب در مقدمه نسبتاً مفصلی زندگانی نویسنده و آثار او و از جمله اهمیت، نسخه ها و چاپ کتاب غارات و در آخر سفر به کشمیر و چگونگی ترجمه کتاب در سال 1363ش را شرح داده است
این کتاب تألیف قرن سوم هجری و از کهن ترین متون عربی و اسلامی در موضوع اخبار و حوادث ایام حکومت حضرت علی(ع) پس از جنگ صفین و قضیه حکمیت و اقدامات معاویه پس از آن است. معاویه پس از جنگ صفین، گروهی از عمال خون خوار و بی رحم خود را مأمور کرد تا افرادی را اجیر کرده و ناگهان به شهرهایی در عراق و حجاز شبیخون بزنند و قتل و غارت نموده و موجب اذیت و آزار دوستان حضرت علی(ع) بشوند و در شهرها و ولایات اضطراب و ناامنی ایجاد نموده و حکومت آنحضرت را تضعیف کنند.
عطاردی در ابتدای بخش اعلام، کتاب را چنین معرفی کرده است: «این کتاب از زمان تألیف تاکنون مورد توجه و انظار محققان و مؤلفان بوده و در آن، تعدای از رجال و مشاهیر صدر اسلام، ذکر شده است. در آن میان، گروهی از صحابه، تابعین و محدثان و راویان هستند. در این اثر، گروهی از حاکمان، والیان، امیران لشکر و جنگجویان به عناوین مختلف آمده اند. تعدادی از مردان صالح و شایسته و جماعتی هم از منافقان و منحرفان و زاهدان ریائی و دنیاپرست ذکر شده اند؛ کسانی که آثار نیک از خود بجای گذاشتند و یا برای خود بدنامی و لعن ابدی فراهم کردند».
مترجم برای استفاده بیشتر خوانندگان این کتاب، اعلام مذکور در آن را به ترتیب حروف الفبا فهرست بندی کرده و شرح حال مختصری از آن ها را آورده است. هدف وی از این کار، آن بوده که خوانندگان با رجال عصر اول اسلام که دارای افکار متفاوتی بودند، آشنا گردیده و صالحان را از منافقان تمیز دهند.
از جمله اعلام ذکر شده در کتاب می توان از افراد زیر نام برد: ابراهیم بن محمد، ابن ابی لیلی، ابن جریح، ابن سیرین، ابن عطیه، ابن کواء، ابن مثنی کلبی، ابواسحاق حمدانی، ابواسماعیل کثیر النواء، ابوالاسود دئلی، ابوذر غفاری، ابوسعید خدری، امری القیس بن عدی، ام سلمه، بکر بن وائل، ثعلبة بن یزید، جابر بن عبدالله انصاری، حسّان بن ثابت، عبدالرحمن بن عوف، عدی بن حاتم، عمار بن یاسر، میثم تمار و هانی بن خطاب.

[ویکی شیعه] الغارات (کتاب). الغارات کتابی به زبان عربی، اثر ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی کوفی (متوفای ۲۸۳ق) است. الغارات از کهن ترین متون تاریخی شیعه به حساب می رود. این کتاب حاوی مطالب گزیده از زندگانی امیرالمؤمنین علی(ع)، حیات عملی، خطبه ها، نامه ها و سفارش ها و نیز جنگ ها و کشمکش ها در زمان خلافت و پس از آن است. از آن جهت که در این اثر به غارت های معاویه در قلمرو امیرمؤمنان پرداخته شده، به الغارات شهرت یافته است. مؤلف در این اثر از راویان شیعه و سنی بهره برده و از این رو منبعی غنی را پدید آورده است. الغارات همواره مورد توجه و استفاده عالمان شیعی بوده است. علامه مجلسی و ابن ابی الحدید نقش به سزایی در زنده نگه داشتن این کتاب داشته اند. این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است.
ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی اصفهانی معروف به ابن هلال ثقفی، محدّث، فقیه، مورخ و مؤلف شیعه امامی قرن سوم هجری قمری است. او برای تبلیغ تشیع به اصفهان رفت و در آنجا ماندگار شد. از برجسته ترین راویان روایات ثقفی، احمد بن محمد بن خالد برقی و صفّار قمی هستند. بیشتر علمای رجال شیعه از او تمجید کرده و او را از جمله راویان مورد اعتماد دانسته اند. معروف ترین کتاب او، الغارات است که به تجاوزهای لشکر معاویه به مناطق تحت حکومت حضرت علی(ع) پرداخته است.
این کتاب در برخی منابع به نام «الاستنفار و الغارات» و در بعضی دیگر با نام «الاسفار و الغارات» ثبت شده است ولی در میان علما و محافل علمی به «الغارات» معروف است. به نظر می آید که نام کتاب بر گرفته از یکی از سخنان امام است.(شُنَّت عَلیکُمُ الغَاراتُ).