التمحیص

[ویکی فقه] مولف:حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی
این کتاب شامل روایاتی است که مورد ابتلای مومن است و مورد اعتماد بزرگانی چون علامه مجلسی در «بحار» و فیض کاشانی در «الوافی»، و دیگران بوده است.
با توجه به ناشناخته بودن حرانی، طبعا در انتساب آثارش به وی نیز شک و تردید هایی پدیدار شده است.
در این راستا، دانشوران دو گروه شده اند، گروهی آن را تألیف ابن شعبه حرانی و گروه دیگر آن را، تألیف استاد حرانی؛ ابو علی محمد بن همام دانسته اند.

← مخالفان
۱. ↑ . ریاض العلما، ترجمه محمد باقر ساعدی (مشهد: انتشارات آستان رضوی، ۱۳۶۶) ج۱، ص۲۷۹.۲. ↑ امل الآمل ج۲، ص۷۴.
سایت اندیشه قم
...

[ویکی اهل البیت] به نظر می رسد مولف نام کتاب را از آیه «ولیمحص الله الذین آمنوا و یمحق الکافرین»؛ و تا خداوند مؤمنان را ناب و خالص گرداند و کافران را به نیستی کشاند.؛ گرفته باشد.
طریحی در مورد معنای این آیه گوید: ای یخلصهم من ذنوبهم و ینقیهم منها، یقال محص الحبل: إذا ذهب منه الوبر حتی یخلص.؛ یعنی آن ها را از گناهان خالص و پاک گرداند. گفته می شود محص الحبل (طناب) هنگامی که کرک و مویش برود و خالص و بدون کرک گردد.
معنای دیگر تمحیص که البته آن هم ریشه در همین معنا دارد امتحان است طریحی در این مورد گوید: و فی الحدیث «لابد للناس أن یمحصوا و یغربلوا» أی یبتلوا و یختبروا لیعرف جیدهم من ردیهم. یعنی این که مبتلا و امتحان مبتلا شوند تا نیکویشان از ناپسندشان تمیز داده شود.
شیخ أبوعلی محمد بن أبی بکر همام بن سهیل کاتب اسکافی (258 ـ 336 ق)
جدش سهیل از مجوسیان بود و در سفر حج به دست عبدالرزاق بن همام صنعانی به اسلام و موالات اهل بیت علیهم السلام گروید. پدرش همام نیز از ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت بود. نجاشی می گوید: همام نامه ای برای امام حسن عسکری علیه السلام نوشت و از آن حضرت درخواست نمود که دعا نماید. خداوند به او فرزند ذکوری دهد که از موالیان اهل بیت علیهم السلام گردد. و محمد بن همام به دعای امام حسن عسکری علیه السلام به دنیا آمد.
ابن همام در کتب رجالی به خوبی یاد شده است: نجاشی در وصف او گوید: شیخ أصحابنا و متقدمهم. له منزلة عظیمة کثیر الحدیث . و شیخ طوسی در مورد او می گوید: جلیل القدر، ثقة له روایات کثیره.
از قرائن بدست می آید که اسکافی از اصحاب سفرای امام زمان عج الله تعالی فرجه شریف بوده چنان چه به هنگام مرگ محمد بن عثمان عمری، ابن همام و ابوسهل نوبختی و جمعی دیگر که در دو روایت با عنوان «وجوه و اکابر شیعه» معرفی شده اند، به عنوان شاهد بر نیابت حسین بن روح نوبختی، نزد عمری حضور داشته اند.
شیخ ابی علی اسکافی همچنین تالیف دیگری داشته به نام کتاب الأنوار فی تاریخ الأئمة علیهم السلام (9) که به دست ما نرسیده است.

[ویکی شیعه] التمحیص (کتاب). التّمْحیص، نوشته ابوعلی محمد بن همام اسکافی (درگذشت ۳۳۶ ق)، از اصحاب سفرای امام زمان (ع). کتاب درباره صفات و خصوصیات انسان های مؤمن است که در این دنیا با چه سختی ها و مشکلاتی مواجه خواهند شد و چگونه باید عمل کنند و چه اجر و پاداشی در انتظار آنان خواهد بود. نام این کتاب از آیه ۱۴۱ آل عمران گرفته شده و به معنی خالص کردن و جلا دادن و مراد مؤلف هم خالص کردن ایمان مؤمنان و جلا دادن آن است.
برخی از بزرگان در انتساب این کتاب به ابن همام اسکافی تشکیک کرده و آن را منتسب به ابن شعبه حرانی صاحب کتاب تحف العقول می دانند.
ابوعلی محمد بن ابی بکر همام بن سهیل بن بیزان، مشهور به اِبْنِ هَمّامِ اِسْکافی و ملقب به کاتب، از محدثان و عالمان شیعی و ایرانی قرن سوم و چهارم قمری و نویسنده کتاب منتخب الانوار فی تاریخ الائمة الاطهار است. او شاگرد احمد بن ادریس قمی و عبدالله بن جعفر حمیری و استاد بزرگانی چون ابن جندی، محمد بن ابراهیم نعمانی، ابن قولویه و هارون بن موسی تلعُکبری بوده است.