الاتجاه العقلی فی التفسیر

[ویکی نور] الاتجاه العقلی فی التفسیر تألیف نصر حامد ابوزید از متفکران و نویسندگان مصری است.این کتاب به زبان عربی و دربارۀ رویکرد عقلی در علم تفسیر به نگارش درآمده است.نویسنده در این کتاب به بررسی مبحث«مجاز» در قرآن از دیدگاه معتزله پرداخته و ارتباط فیمابین خطاب الهی و خطاب انسانی در حوزۀ اندیشۀ اسلامی، به ویژه اندیشه اعتزالی را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
وی همچنین به مقایسه دیدگاه معتزله و اشاعره، با هدف رسیدن به عمق اندیشۀ اعتزالی، می پردازد.خاستگاه اندیشۀ اعتزالی و تفسیر این اندیشه با توجه به ظرفیت های اجتماعی جامعۀ اسلامی اواخر قرن اول و اوائل قرن دوم هجری، ارتباط فیمابین شناخت و معرفت و دلالت لغوی از دیدگاه معتزله، تأثیر اندیشۀ دینی اعتزالی بر استعمالات لغت، اشاره ای به تحول و تطور تاریخی مفهوم «مجاز» در بحث دلالت، ارتباط فیمابین نضج مفاهیم بلاغی-بصورت عام و کلی-و بین تأویل نص قرآن با هدف توجیه اختلافات عقیدتی فرق مختلف اسلامی و...از جمله موضوعاتی است که در این کتاب بدانها پرداخته شده است.وی در پایان به این نتیجه دست می یابد که «مجاز»چونان ابزار و سلاحی در دست متکلمان درآمده که به وسیلۀ آن تناقضی را که گمان می رود بین آیات قرآن با یکدیگر و بین قرآن و ادله عقلی وجود دارد، رفع می کنند
کتاب مشتمل بر مقدمه ای از مؤلف، تمهیدی دربارۀ تاریخ اندیشۀ اعتزالی و فصول سه گانه ذیل و یک خاتمه می باشد:
الفصل الاول: «المعرفة و الدلالة اللغویة» عناوین:المعرفة و الایمان و القدرة، مفهوم العقل و مراحل المعرفة عند الحارث المحاسبی و الباقلانی، مفهوم
العقل و مراحل المعرفة عند المعتزلة، الدلالة اللغویة و شرط المواضعة و الدلالة اللغویة و شرط القصد را دربردارد.الفصل الثانی: «مفهوم المجاز، نشأته و تطوره» شامل عناوین ذیل می باشد:

[ویکی فقه] الاتجاه العقلی فی التفسیر (کتاب). «الاتجاه العقلی فی التفسیر» تالیف نصر حامد ابو زید از متفکران و نویسندگان مصری است.
این کتاب به زبان عربی و درباره رویکرد عقلی در علم تفسیر به نگارش درآمده است. نویسنده در این کتاب به بررسی مبحث «مجاز» در قرآن از دیدگاه معتزله پرداخته و ارتباط فیمابین خطاب الهی و خطاب انسانی در حوزه اندیشه اسلامی، به ویژه اندیشه اعتزالی را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.وی همچنین به مقایسه دیدگاه معتزله و اشاعره، با هدف رسیدن به عمق اندیشه اعتزالی، می پردازد. خاستگاه اندیشه اعتزالی و تفسیر این اندیشه با توجه به ظرفیت های اجتماعی جامعه اسلامی اواخر قرن اول و اوائل قرن دوم هجری، ارتباط فیمابین شناخت و معرفت و دلالت لغوی از دیدگاه معتزله، تاثیر اندیشه دینی اعتزالی بر استعمالات لغت، اشاره ای به تحول و تطور تاریخی مفهوم «مجاز» در بحث دلالت، ارتباط فیمابین نضج مفاهیم بلاغی- بصورت عام و کلی- و بین تاویل نص قرآن با هدف توجیه اختلافات عقیدتی فرق مختلف اسلامی و... از جمله موضوعاتی است که در این کتاب بدان ها پرداخته شده است. وی در پایان به این نتیجه دست می یابد که «مجاز» چونان ابزار و سلاحی در دست متکلمان درآمده که به وسیله آن تناقضی را که گمان می رود بین آیات قرآن با یکدیگر و بین قرآن و ادله عقلی وجود دارد، رفع می کنند
ساختار کتاب
کتاب مشتمل بر مقدمه ای از مؤلف، تمهیدی درباره تاریخ اندیشه اعتزالی و فصول سه گانه ذیل و یک خاتمه می باشد: الفصل الاول: «المعرفة و الدلالة اللغویة» عناوین: المعرفة و الایمان و القدرة، مفهوم العقل و مراحل المعرفة عند الحارث المحاسبی و الباقلانی، مفهوم العقل و مراحل المعرفة عند المعتزلة، الدلالة اللغویة و شرط المواضعة و الدلالة اللغویة و شرط القصد را دربردارد. الفصل الثانی: «مفهوم المجاز، نشاته و تطوره» شامل عناوین ذیل می باشد: ۱- نظرة تاریخیة ۲- الجاخط و نضج المصطلح. ۳- الرمانی و الکشف عن الاثر النفسی. الفصل الثالث: «المجاز و التاویل» عناوین ذیل را دربردارد: ۱- التاویل عند المفسرین (ابن عباس و مجاهد). ۲- التاویل عند الحسن البصری و مقاتل بن سلیمان ۳- التاویل عند ابی عبیدة و الفراء ۴- المحکم و المتشابه کاساس التاویل ۵- المجاز و التاویل عند القاضی عبد الجبار در پایان هم مهمترین منابع و مآخذ کتاب، پی نوشت های کتاب و نیز فهرست مطالب آن آمده است.
نسخه شناسی
نویسنده کتاب آقای نصر حامد ابو زید است. این کتاب در قطع رقعی با جلد شومیز در ۲۸۰ صفحه برای چهارمین بار در سال ۱۹۹۸ میلادی از سوی انتشارات «المرکز الثقافی العربی» بیروت به چاپ رسیده است.