اردلان

است و ربطی ندارد که او چه کسی است و کجاست مهم اینست اردلان بمعنای کردستان میباشد معنی نام خود را بداند میبایست تاریخ را مطالعه نمود تا از تاریخ پرصلابت و پرتلاطم اردلان آگاهی پیدا کرد.

تاریخ اردلان تاریخی پر افتخار است و باهیچ مطلب و دشمنی ای قابل تغییر تغییر نیست اردلانها مرزبانان دلیر و توانمند ایران زمین هستند و همواره جهت اعتلای فرهنگ کردی کوشش داشتند.

�
خاندان های تاثیرگذار در دستگاه حکومت اردلان
علاوه بر خاندان اردلان چندین خانوادۀ معتبر دیگر در هدایت و مدیریت ساختار سیاسی و اداری والی نشین اردلان مشارکت داشتند ونقش مهمی دراین ساختار ایفا می کردند، به گونه ای که در ادارۀ امور سیاسی - معنوی کردستان اردلان طی چندین سده از صفویه تا قاجار نسل اندر نسل صاحب نفوذ بودند ( اردلان، 245:1378 ) از مهمترین این خاندان ها می توان به خاندان وکیلی، وزیری، قادری، شیخ الاسلامی ( موالی ) ، مشایخ مردوخی، اشاره کرد.
�
خاندان وکیلی
وکیلی ها شاخه ای از شاخه های متعدد طایفۀ اردلان بودند. نسب شان به خالدبیگ میرخوشنا، نوۀ سرخاب بیگ بزرگ می رسید ( مستوره، 1946 :39 - 40 ) در زمان خان احمد خان - فرزند هه لوخان – از نواحی اطراف عمادیه و رواندز به کردستان اردلان مهاجرت کرده بودند. اعضای موثر این خاندان همواره در شمار افراد متنفذی بودند که پس از خاندان اردلان در امور سیاسی – اجتماعی ولایت اعمال نفوذ می کرده اند و نسل اندر نسل نقش نایبی و اداره کنندۀ مستقیم حکومت را داشتند، به همین دلیل عنوان وکیل یافتند. آنان علاوه بر این عنوان، لقب بیگ را که از القاب اشرافی رایج در کردستان بود یدک می کشیدند. اوج قدرت این خاندان در فاصله سقوط زندیه تا جلوس فتحعلی شاه قاجار بود. به طوری که در زمان آقا محمدخان قاجار، والی بازیچه ای در دست وکیلی ها بودو آنها حکمرانان واقعی اردلان بودند ( مصنف، 36، 86:25 ) در پی به قدرت رسیدن امان الله خان اول ( 1240 - 1214 ﻫ. ق ) و تضاد منافع او با این خاندان، وی در صدد کاهش قدرت آنان بر آمد و پس از یک دوره کشمکش داخلی در سال 1217 ﻫ. ق با قتل عام خانوادگی وکیلی ها، برای همیشه آنها به قدرتی در سایه تبدیل شدند.

حکومت اردلان حوالی ۱۸۳۵
حوزهٔ متصرفی و شناخته شده خاندان اردلان در کردستان ایران، استان کرُدستان کنونی به مرکزیت سنندج، ودیواندره ، سقز، بانه، سردشت، کامیاران، مریوان، گروس ( بیجار ) ، اسفند آباد ( قروه امروزی ) ، سنقر توابعی چون اورامان لهون، تخت، ژاوه رود و … بوده است. [۲][۳][۴] همچنین شهرهایی مانند همدان، خوی و ارومیه هم در برهه هایی از زمان تحت فرمان این حکومت قرار داشتند. [۵]
اردلان در لغت به معنای �موبد� و �پرهیزگار� و ( اردلانی ) به معنای �جایگاه موبدان� می باشد. اردلان نام جغرافیایی خاصی بوده که به مرکز کردستان اطلاق می شده است و نیز نام خاندان بزرگی است که بر قلمرو حکومت اردلان، امارات و سیطره داشته اند. آخرین پایتخت آن ها سنه یا سنندج بود. حکام اردلان حدود هفتصدسال درغرب ایران و مناطق کردنشین حکومت می کردند.
در تاریخ از سلسله امیران محلی کردستان که حکومت اردلان در کُردستان ایران، [۶] کُردستان عراق امروزی و بخشی از کُردستان ترکیه امروزی، و مرکزیت منطقه ای که جزیره ابن عمر گفته می شده و دارالملک یا کرسی آن موصل بوده، را از قرن هفتم هجری قمری به عهده داشته اند، با عنوان حکام اردلان یاد شده است.
فرد حاکم مدعی نسب داشتن از اردشیر بابکان بود. نخستین حاکم این قبیله احمد پسر مروان حاکم مروانیان دیاربکر بود.

کل ایران را داشتند آغامحمدخان قاجار با کمک ارتش اردلان توانست بر زندیه پیروز گردد وگرنه آغامحمدخان قاجاری که در کاخ کریم خان زند در اسارت بود هیچ توانایی برای مقابله بر زندیان را نداشت مقتدرترین حاکم اردلان هه لوخان بزرگ بود که ارتش قزلباش را شکست داد و سنندج بدست سلیمان خان اردلان تاسیس شد و این شهر در زمان امان الله خان والی بزرگ اردلان گسترش یافت پس از انقراض حکومت اردلان در اواخر حکومت قاجار این مردم نجیب در بسیاری نقاط پراکنده شدند درضمن روستاهایی بنام اردلان هست در قزوین و سراب که اعضای آن روستاها فامیلشان اردلانی است که ترک یا آذری هستند و آنها نژادشان اردلان نیست فامیلیشان منتسب به روستای اردلان در آذربایجان میباشد و اردلانی خوانده میشوند که آنان به وسیله نام روستایشان لقب گرفته اند و با این تاریخ کهن اردلان کردستان و این واژه کوردی تفاوت دارد ولی به هرحال اصل واژه ایل تاریخ حکومت زبان مربوط به کردستان میباشد .

ایران و عثمانی، اردلان ها که تا پیش از این، به انقیاد هیچ کدام از دولتین ( ایران و عثمانی ) در نیامده بودند، با پذیرش تابعیت رسمی دولت ایران در زمان شاه عباس اول، فصل جدیدی در تاریخ سیاسی خود رقم زدند. در محدودة زمانی 1019 تا 1046ه . . ق. که شامل بخشی از دوران سلطنت شاه عباس اول و اوایل سلطنت شاه صفی در ایران است، کردستان اردلان تحت امارت دو تن از مقتدرترین امرای محلی، هه لوخان و پسرش احمدخان اردلان قرار داشت. در این پژوهش تحولات سیاسی کردستان در دورة مذکور و مناسبات این امرای محلی با دولت مرکزی ایران مورد بررسی قرار گرفته و در صدد ارائة پاسخ های مناسب به پرسش های زیر برآمده است: 1. به رغم اشتراک مذهبی بنی اردلان با امپراطوری عثمانی، علل گرایش حکومت محلی اردلان به دولت مرکزی ایران در این دوره چه بوده است؟، 2. کردستان و حکام آن از دورة شاه عباس اول در مراتب سیاسی اداری دولت صفویه چه جایگاهی یافتند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که سیاست تمرکزگرایی صفویان از یک سو و موقعیت جغرافیایی قلمرو اردلان در اوایل حکومت شاه عباس اول از دیگر سوی، نقش مؤثری در ادغام و جذب حکومت محلی اردلان در دولت مرکزی داشته است. از این ایّام، حکام اردلان در جایگاه والی نقش مهمّی در نظام اداری صفویان ایفا کردند. هه لوخان که مقتدرانه سپاهیان فرستاده شده توسط شاه عباس را شکست داده بود بواسطه ازدواج پسرش با خواهر شاه عباس اول صفوی حکومتش دچار دخالت صفویان گردید

در تاریخ از سلسله امیران محلی�کردستان�که�حکومت اردلان�در�کردستان عراق�امروزی و بخشی از کردستان ترکیه امروزی، و مرکزیت منطقه ای که�جزیره ابن عمر�گفته می شده و دارالملک یا کرسی آن�موصل�بوده، را از قرن هفتم هجری قمری به عهده داشته اند، با عنوان حکام اردلان یاد شده است. [۱][پیوند مرده]
حوزهٔ متصرفی و شناخته شده اردلان در�کردستان ایران، �استان کردستان�کنونی به مرکزیت�سنندج، و اسفند آباد ( قروه و�دهگلان ) ، گروس ( بیجار ) �سقز�و بانه و سردشت ، سنقر�کامیاران�و مریوان وتوابعی چون اورامان لهون، تخت، ژاورو و… و دیگر نقاطی که ورای سیروان گستره ای ارضی را با همان نام اورامان تشکیل می داده، بوده است.
فرد حاکم مدعی نسب داشتن از�اردشیر بابکان�بود. [۲]�بنابر روایت ضعیفی نخستین حاکم این قبیله احمد پسر مروان حاکم�مروانیان�دیاربکر�بود و طایفه اردلان در�کردستان ایران�از اعقاب این حاکمان بوده اند که با وقفه ای حدود ۸۰ ساله در منطقه�اورامانات�کردستان ایران سربرآورده اند.
خاندان اردلان
فهرست حاکمان حکومت اردلان
باوه اردلان� ( قرن ۱۲ م )
خسرونام اردلان
کلول پسرخسرو
خضربن کلول
الیاس بن خضر
خضرثانی
حسن بن خضر
بابلول بن حسن
منذربن بابلول
مأمون بیگ پسرمنذر
بگه بیگ پسرمامون بیگ
مأمون بیگ ثانی
سرخاب بیگ پسرمامون بیگ اول
بساط بیگ پسرسرخاب بیگ
تیمورخان پسرسلطانعلی بیگ ( معاصربا�شاه طهماسب یکم )
هه لو خان پسرسلطانعلی بیگ ( معاصر باشاه عباس یکم )
خان احمد خان�پسر�هه لوخان� ( دامادشاه عباس صفوی - فاتح�بغداد )

از قلاع بسیار قدیمی کردستان است که توسط حکام بنی اردلان پایه گذاری گردید که توسط صفویه ویران گشت و بعد از آن سلیمان خان اردلان سنندج را بنا نهاد . اردلانها در شهرهای سنندج در استان کردستان ، کامیاران در استان کردستان، جوانروددر استان کردستان ، سقز در استان کردستان ، کلات نادری در استان خراسان شمالی ( تبعید شده از کردستان ) ، تویسرکان در استان همدان، دهگلان در استان کردستان، مریوان در استان کردستان ، پاوه در استان کرمانشاه سکونت دارند . کردهای اردلان تاریخ سازان غرب فلات ایران بوده اند و خدمات شایانی به کشور ایران و مناطق کردنشین داشته اند آنان بسیار نیکنام بوده اند پ دراستای سرفرازی و توسعه و آبادانی کردستان کوشیده اند در مواقعی جکومت مستقل داشته اند و دارای ارتش منظم بوده اند.

می شدند و نقش پررنگ تری در زمان صفویه بر عهده شان بود و تعهد داشتن به اهل تشیع این خاندان باعث گردید جایگاه های خاصی را در منصب های حکومتی عهده دار شوند و برای جلوگیری از نفوذ دولت عثمانی از مرزهای غربی و شمال غربی به آن مناطق بویژه سنندج و سقز و توسیرکان اعزام و اقامت گزیدند این روال تا زمان دوره قاجار ادامه داشت و سرانجام با خیانت و دورویی و معامله پنهانی رضاقلی خان اردلان با دولت عثمانی و امپراطوری روسیه برای منافع شخصی خود و رقابت بر سر قدرت نهایتا این خاندان توسط فرمان پادشاهی دولت مرکزی در زمان قاجاریه سقوط کرد و رضا قلی خان به زندانی در تهران انتقال داده شد و مدت زیادی در زندان محبوس شد و سرانجام در ۴۴ سالگی در انزوا فوت نمود

همه ما انسانیم و پیدایش بشر از دو حالت خارج نیست
1 - یا همه به خدای متعال و کتاب آسمانی ایمان داریم و از نسل ابراهیم و آدم و حوا هستیم و طبق اصول دین زندگی میکنیم
2 - یا از نسل میمون ها و اورانگوتانها هستید و به عقاید داروین اعتقاد داریدو زندگی میکنید
حال اختیار با شماست که یکی را انتخاب کنید

کسی نمیتواند اصالت دیگری را غیر منطقی زیر سوال ببرد ما حتی در سنندج خاندان وزیری را داشته ایم که از اصفهان در دوره زندیه اگر اشتباه نکنم کوچ کردند به طرف سنندج و سالیان متمادی خدمات وافری به شهر سنندج کرده اند منظور من این هستش که هر کرد و یا غیر کردی به مردم خدمت کرده اصالت انسانیت داردنه فقط اسمی که به منظور یدک کشیدن باشد
نمونه اش رضا قلی خان اردلان بود که با بی کفایتی که داشت دودمان ما اردلان ها را به شکلی ازبین برد و این دلیل نمیشود که همه خدمات اردلان ها زیر سوال برود
قبول داریم که معدود افرادی باعث ننگ خاندان ما میباشد ولی مثل سایر خاندان های دیگر کرد یا فارس و عرب امری عادی میباشد
بر کسی پوشیده نیست که کردها از خانواده های بزرگ و محترم با زبان های مختلف تشکیل شده است و هر کسی که به زبان کردی و خدمتی که به بشریت میکند اصالت دارد
از مهندس پرتوما گرفته تا ماموستا هیمن و ماموستا هژار، مولوی کرد، مردوخی ها، هلو خان اردلان، وزیری ها، سوران کردستانی، میرزاده عشقی، ذبیح الله منصوری، محمد قاضی، حسن زیرک، سنجابی، کلهر، بابان، توفیق موسیوند، مجتبی شمسی پور، بدیع الزمان جزری، احمد خانی، ابوالفدا، صلاح الدین ایوبی
دوستان و کردهای عزیز و برادران خوب من بهتر است احترام همدیگر را نگهداریم و یک اردلان و یا مکریان یا کلهر واقعی و یا هر کرد اصیلی میبایست از تاریخ درس بگیرد و به فکر پیشرفت بشریت باشد
الفاظ نامناسب زیبنده هیچ خاندانی نیست از هر قومی که میخواهد که باشد

با توهم و تعصب نمیشه تاریخ ساخت و الکی اردلان ها را بزرگ جلوه ندهید چون خانواده های و عشیر های خیلی بزرگ و محترمی هستند در کردستان که اصالت خود را حفظ کرده اند نه مثل بعضی از اردلان ها ( تکرار میکنم بعضی از اردلان ها نه همه اردلان ها ) به خاطر منافع شخصی و به بهانه جایگاه شخصی و مادی بسته به موقعیت و به نرخ روز گاهی اهل تسنن میشوند گاهی اهل تشیع و لطف کنید کتب تاریخی را و حتی اینترنت را هم شما سرچ کنیدببینید چقدر خاندان اصیل کردی وجود دارند مثل نقشبندی ها، برزنجی ها، میلان، قاضی، فیض الله بیگی، کلهر، جاف، مکریان، مردوخی، ایلخانی زاده، ناهید و بسیاری از خانواده های محترم دیگر که اصالت خود را حفظ کرده اند
بعضی از اردلان ها را با ملت کرد سنندج و سقز یکی نکنید کافی است در دنیای حقیقی سری به این مناطق بزنید و بیشتر تحقیق کنید که چه کسانی اصالت خود را حفظ کرده اند
حتی ترک ها و سایر اقوام مقیم ایران همیشه زیر نظر دولت مرکزی اداره میشده تا به امروز و چیزی بنام حکومت مستقل نداشتند بلکه همه طبق یک اصول تحت نظر دولت مرکزی بودند
ممکن است یک عده هم از سیاست های دولت مرکزی راضی نبودند و دست به شورش زدند مثل جمهوری مهاباد در دوره پهلوی دوم و یا شورش اسماعیل آقا سمکو و . . . . . .
حکومت اردلان که فقط شامل سنندج و چند شهر همسایه خودش بوده از جمله سقز شاید در مقطعی آن هم به انتخاب پادشاه دوره خود انتخاب میشده
هر شهری دارای ایل و تباری از طایفه خود بوده و تمامی حاکمان انتخابی همگی از طرف پادشاه عصر خود بوده و همین امروز هم وزیر کشور استانداران را انتخاب میکند
اگر اردلان های سنندج و سقز هم نیم قرن کمتر یا بیشتر حکومت فقط در دیار خود کرده اند از طرف ملت انتخاب نشده بودند از طرف دولت مرکزی بوده سوای نمایندگان مجلس که از طرف ملت انتخاب شده باشند در نهایت
خاندان مکریان و قاضی یا فیض الله بیگی یا میلان و ایل منگور ، برزنجی ، نقشبندی، یا شکاک یا کلهر ، زرزا و جاف و . . . . هرگز اجازه نداده اند که شخص دیگری بر خاندان آنهاحکومت کنند مگر حاکمی که از طرف دولت پادشاهی انتخاب شده باشند و فرامین پادشاهی برای همه یکسان بود
همانطور که وزیر کشور امروزی استاندران را تعیین میکند و خود وزیر کشور و در راس آن رئیس جمهور هم خود از قانونی که مجلس تصویب کرده تبعیت میکند
ببخشید که مطالب طولانی شد و این حق شماست که واقعیت ها را بپذیرید تا نپذیرید

و چیزی بنام حکومت مستقل وجود نداشته و انتخاب حاکمان ( استاندار یا فرماندار ) همیشه در اختیار پادشاهان بوده
به هر دلیلی حاکمان انتخابی اطاعت نمیکردند و یا دست به شورش میزدند توسط حکومت مرکزی سرنگون میشدو تنها حکومت مستقل کرد در ایران توسط دو فرد ایجاد شد در زمان جنگ جهانی اول و دوم که یکی قیام اسماعیل آقا سمکو یا سمیتقو از ایل های بزرگ کرد شکاک و ایل میلان بود که در مناطق بیشتر شهر های آذربایجان غربی از جمله ارومیه و خوی و سلماس و مناطق مرزی بود و هیچ ربطی به اردلان ها نداشت و کاملاً هم از نظر زبانی فرق دارند و توسط رضا شاه نهایتاً سرنگون شد
دومی قیام قاضی محمدیا جمهوری مهاباد بود که از طایفه های بزرگ شهرهای بوکان، مهاباد و از خانواده های بسیار بزرگ و محترم منطقه بودند که باز در دوره پهلوی دوم توسط دولت سرنگون شد و اکثر اعضای آن به دار آویخته شدند
تمامی این دو مورد که جنبه رسمی هم پیدا کرده بود باز ربطی به اردلان ها نداشت و در آن زمان هم اردلان ها همچون گذشتهبه عنوان پیشکار یا پست های وزارتی تابع دربار بودندکه در کتاب خاطرات قوام السلنطه کاملاً توضیح داده شده
سایر قیام ها هم از جمله قیام نقشبندی ها و برزنجی ها و بارزانی در کردستان عراق و ترکیه و نهایتاً قیام های حزب عبدالله اوجلان در ترکیه تا به امروز نتیجه ای نداشته
خلاصه کلام کردهای اردلان فقط بر شهر سنندج و سقز و آبادی های منطقه خود از طرف دولت مرکزی گاهاً به عنوان حاکم معرفی میشدند چرا که بعدها به خاندان وزیری یا وکیلی حکومت محلی سپرده میشد
اینکه 700 سال یا 200 سال حکومت مستقل داشته اند اصلاً قابل قبول نبوده و اگر هم حاکم بودند از طرف دولت مرکزی انتخاب میشدند و اختیار هر کاری را نداشتند و شامل سایر اقوام های ترک و عرب یا بلوچ هم میشده
پس نمیشود گفت حاکم مستقل بلکه پیشکار یا حاکم مطیع دربار
خانواده های و ایلات کرد بسیاری وجود دارد از جمله مکریان، فیض الله بیگی، کلهر، شکاک، میلان، منگور، وکیلی، مردوخی، زنگنه، هرکی، نقشبندی، برزنجی، بابان، قادری، زرزا، بارزانی و بسیاری دیگر که هر کسی و هر طایفه ای در منطقه خودش حاکم منطقه خودتحت نظارت دولت بودند
تنها حکومت مستقل کرد فعلاً به رسمیت شناخته شده و توسط خود کردها اداره میشود و زیر نظر دولت مرکزی عراق بوده منطقه خودمختار کردستان عراق بوده که بیشتر توسط بارزانی ها اداره میشود

کنعان هم پسر نوح بود و در هر خاندانی از این موارد هست
در دوره صفویه هم عده ای از اردلان ها به خاطر جایگاه سیاسی و شرایط حاکم بر جامعه تغییر مذهب دادند و اهل تشیع شدند و یکی از دلایلی که اردلان های تشیع و فارس و ترک را نیز داریم بخاطر وصلت هایی بوده که یکی از آثار و نتایجش همین بوده
بعضی ها هم اصلاً اردلان نبودند ولی بدلیل علاقمندی به اسم اردلان یا منافع شخصی نام خود را اردلان گذاشتند
به نظر من و کتاب های تاریخی که وجود دارد حقیقت کاملاً شفاف هستش و با ایجاد شک و شبه نمیتوان واقعیت تاریخ را عوض کرد

در امور مذهبی هم اکثراً اهل تشیع بودند و در بعضی از مناطق کردنشین از جمله سنندج و سقز و توسیرکان از برادران اهل سنت و اهل تشیع میباشند

از احترام بالایی در نزد مردم در بعضی از شهرهای کردنشین در سنندج، سقز، توسیرکان که ساکن هستند دارند
اردلان های مناطق کردنشین بیشتر گرایش به فارس ها دارند و خود را ایرانی اصیل می دانند

خاندان های کرد اصیل بسیاری وجود دارند که بر عکس اردلان ها پایبند اصالت خود بوده اند
در طول تاریخ اردلان ها بخاطر جایگاه سیاسی و قدرت و منافع دیگر خودشان بخصوص در زمان صفوی یا خود را شیعه میدانستند یا به دولت عثمانی وفادار بودند
در هر صورت نمی شود گفت همه اردلان ها کرد هستند بلکه ریشه اصلی اردلان ها به اصفهان و یزد باز می گردد و خیلی از اردلان ها در ایران اهل تشیع و فارس و اندکی ترک هستند
منکر این هم طبق گواه تاریخ نمی شود گفت که اردلان کرد هم نداریم
اردلان ها بیشتر گرایش به مذهب اهل تشیع بوده و فرستادگانی از سوی پادشاه به شهر سنندج و سقز بوده نه کل کردستان که خانواده های بسیار اصیل و محترمی بیشماری دارد از وکیلی گرفته تا جوانمردی، بابان، میلان، ایل شکاک، ایل هرکی، کلهر ، ناهید، حسنی، حسینی، شیخ آقایی، مکریان، زرزا، نقشبندی، مردوخی، نجفی ارجمندی، عزیزی و بسیاری از خاندان های اصیل و محترم دیگر و یا بارزانی ها در عراق

خیلی از اردلان ها هم هستند در سایر شهر های ایران ساکن هستند و اهل تشیع می باشند و ربطی به اردلان های استان کردستان ندارند
نمی شود گفت که چون فلانی اردلان هستش حتما کرد هستش
مثل اینکه بگویم فلانی چون نام خانوادگیش عباسی میباشد از نواده های خلفای عباسی هستند
یا اینکه چون فلان عشیره یا قوم یا شخصی فامیلیش بنی هاشم هستش حتما از نسل جد بزرگ پیغمبر بنی هاشم میباشد
یا اینکه فلان فرد چون نام خانوادگی ناهید هستش از طایفه بزرگ مکریان یا فیض الله بیگی مناطق کردنشین بوکان و مهاباد میباشد
یا اگر فردی فامیلیش فاطمی باشه از نسل فاطمیون هستش که مدتی بر مصر حکمفرمایی کردند

اردلان زمینیکه در ان لانه یا خانه داریم
اردکانی زمینی که چشمه دارد
اردوان نگهبان زمین یا زمین بان
اردشیر شیر زمین یا جنگجوی زمین
اردبیل زمین گرد
اردان زمین دار یا املاک دار

که در اصل به معنی خاک باشد و کلمه ارده و آرد هم از همین ریشه باشد چون آرد حالت خاک دارد و گندم را آرد میکردند یعنی به چیزی مانند خاک تبدیل میکردند. اما خاک مجاز از زمین هم هست. همه آنچه بیان شد حدسیات است.

"بزن" اردلانی هستند در لرستان. که بعضی فامیلی "اردلانی" دارند بعضی ها "بزن". این طایفه اردلانی مردمی با صفا و غیور و صاف و ساده و رشید اند.