ارجاسپ

اَرجاسپ[ ۱] یا اَرجاسب یکی از شاهان توران است. در شاهنامه پادشاه خیون تبار توران است. تبارنامه های گوناگونی برای او آورده اند. طبری او را پسر شاوسپ، برادر افراسیاب نوشته است. در مجمل التواریخ او را نوهٔ افراسیاب دانسته اند؛ ولی بلعمی او را برادر افراسیاب آورده است. [ ۲]
پادشاهی او هم زمان با پادشاهی گشتاسپ و ظهور کیش زرتشت در ایران است. زرتشت دین خود را به گشتاسپ عرضه داشت و گشتاسپ او را پذیرفت، و ارجاسپ به این بهانه که گشتاسپ آیین کهن را رها کرده به ایران می تازد.
در این یورش چندین نفر از خویشان گشتاسپ همچون پسرانش اردشیر و شیدسپ و برادرش زریر[ ۴] ، کشته می شوند، ولی در پایان، اسفندیار پسر بزرگ گشتاسپ در هزیمت سپاه ارجاسپ از ایران کامیاب می شود. به روایت نوشته پهلوی یادگار زریران، ارجاسپ دستگیر و قطع عضو شده و سپس آزاد می شود؛ ولی در شاهنامه او از چنگ ایرانیان می گریزد. شکست ارجاسپ را گویند که در کوه مَد - فْرَیاد مابین پَدِشْخْوارگر و کومیش رخ داده است. [ ۲]
سال ها پس از ماجرای فوق، گشتاسپ با بدگویی گُرّزم به اسفندیار بدبین شده و او را در دژ گنبدان زندانی می کند و خودش هم از بلخ راهی سیستان می شود. ارجاسپ با شنیدن دربند بودن اسفندیار و نبودن گشتاسپ در بلخ بار دیگر به ایران می تازد و لهراسپ، پدر گشتاسپ را کشته و دختران گشتاسپ که به آفرید و همای نام داشتند اسیر و به رویین دژ می برد. گشتاسپ در پایان به پیشنهاد وزیر خود جاماسپ، اسفندیار را از بند رها می کند و اسفندیار با عبور از هفت خوان اسفندیار به رویین دژ رسیده ارجاسپ را می کشد و خواهران خود را از بند او می رهاند. [ ۲]
در اوستا مکرر از جنگ دینی ایرانیان و تورانیان یاد شده است. نام او در اوستا «اَرِجِت اَسپَه» آمده که به معنی «دارندهٔ اسب ارجمند» است. [ نیازمند منبع]
مرگ اسفندیار ضایعه ای جبران ناپذیر برای ایرانیان بود و همه باور داشتند که گشتاسپ خیره سر او را بخاطر حفظ تاج و تخت اش به کشتن داد. شاهنامه به نکتهٔ بسیار مهم تاریخی در باب آداب و رسوم ایرانیان باستان اشاره می نماید و می گوید سوگ و عزای اسفندیار هر سال نگاهداشته شد. پاسداشت عزا و ماتم برای اسطوره های دینی همچون اسفندیار در میان اقوام و قبایل ایرانی مرسوم بود. [ ۶] ابیات زیر این مسئله را در آن زمان حتی پیش از میلاد مسیح روشن می سازد؛ تابوت اسفندیار از زابل برگشته همه شهر و خاندان سلطنت بویژه مادر اسفندیار جنازه را مشاهده نموده رخ کنان، سر و سینه زنان آماده دفن جسد اسفندیار هستند و مادر اسفندیار مشیت الهی را پذیرفته:

اَرجاسْپ
در شاهنامۀ فردوسی ، نوادۀ اَفراسیاب و پادشاه توران و معاصر کِی گُشتاسب کیانی و زَردُشت . اَرجاسپ به سبب جنگ های بسیارش با ایرانیان و نیز به سبب بنانهادن دژی مستحکم با نام رویین دژ مشهور است . در یکی از این جنگ ها شماری از برادران و پسران گشتاسپ کشته شدند. لُهراسپ ، پدر گُشتاسپ، را نیز که از فرمانروایی دست شسته و در بَلخ گوشه گرفته بود، کشت . یکی دیگر از رویدادهای معروف روزگار او اسیرشدن هُمای و بِه آفرین ، دختران گشتاسپ ، به دست اوست . سرانجام اِسفَندیار به رویین دژ حمله برد، خواهران خود را رهانید و ارجاسپ را به خونخواهی پدر و برادرانش کشت.