احوال شخصیه

[ویکی فقه] اَحْوال ِ شَخْصیه ، یا احوال شخصی ، اصطلاح حقوقی به معنی مجموع اوصاف و خصوصیاتی که وضع و هویت شخص و حقوق و تکالیف او را در خانواده و اجتماع معین می کند.
احوال شخصیه از اصطلاحات حقوق معاصر و مقتبس از حقوق فرانسه است که نویسندگان کُدسیویل ، یا مجموعه قوانین مدنی فرانسه با وضع آن تحولی در حقوق فرانسه و سایر کشورها به وجود آوردند. قبل از آن در فرانسه احوال شخصیه را تابع قانون اقامتگاه می دانستند و حتی عده ای از علمای حقوق فرانسه برای اجتناب از اینکه قانون بیش از اندازه دستخوش تغییر و تحول نباشد، اقامتگاه اصلی را ملاک عمل می دانستند، نه اقامتگاه فعلی را. تحولی که کدسیویل فرانسه به وجود آورد، به ممالک دیگر هم سرایت کرد و در بخش عمده اروپا و بخشی از آمریکای لاتین ، اصل اِعمال قانون ملی نسبت به احوال شخصیه ، پذیرفته شد، ولی در انگلستان و به طور کلی در حقوق انگلیسی آمریکایی قاعده اعمال قانون اقامتگاه به جای خود محفوظ ماند. اصل اعمال قانون ملی نسبت به احوال شخصیه به وسیله مؤسسه حقوق بین الملل در جلسات منعقد شده در نیمه دوم سده ۱۹م تأیید شد. همچنین در قراردادهای سیاسی چند جانبه ۱۹۰۲ و ۱۹۰۵م لاهه موردقبول واقع گردید.
مصادیق احوال شخصیه
مصادیق احوال شخصیه در قوانین همه کشورها یکسان نیست ، ولی اصولاً موضوعاتی است که به اعتبار شخصیت فرد وضع شده ، و معمولاً شامل مسائلی چون نکاح ، طلاق ، فسخ نکاح ، حضانت ، قیمومت ، ولایت ، اهلیت ، نفقه اقارب ، نسب و مانند آن است .در برابر قوانین مربوط به احوال شخصیه ، قوانین مربوط به اموال هستند که به اعتبار طبیعت مال وضع شده اند و موضوع آنها مال است ، مانند مالکیت و تصرف ؛ اگرچه در احوال شخصیه نیز مال ممکن است به صورت تبعی موردنظر قرار گیرد.
احوال شخصی و اهلیت
دو مفهوم احوال شخصی و اهلیت با هم رابطه نزدیک دارند، زیرا هر دو از عناصر شخصیت ، و ناظر به حقوق و تکالیف انسانند، اما ملازمه بین این دو مفهوم را نباید دلیل یگانگی آنها شمرد. چه ، اهلیت لیاقت شخص است برای دارا بودن یا اجرای حق ، حال آنکه در احوال شخصی توجهی به اهلیت نمی شود. دیگر آنکه احوال شخصی گاهی در اهلیت مؤثر است ، ولی اهلیت هرگز در احوال شخصی تأثیر ندارد، مثلاً سن که از احوال شخصی است ، در اهلیت تأثیر می کند، ولی جنون که از امور راجع به اهلیت است ، در احوال شخصی تأثیر ندارد. افزون بر این هر شخصی ناچار دارای احوال شخصی است ، در حالی که شخص ممکن است بخشی از اهلیت را از دست داده باشد. بنابراین ، احوال شخصیه در معنی اخص شامل اهلیت نیست .
اتباع بیگانه
...

احوال شخصیه مجموعه ای از اوصاف مربوط به شخصیت انسان صرف نظر از شغل و مقام او در اجتماع است که قابل تقویم و مبادله به پول نبوده و از حیث حقوق مدنی آثاری بر آن ها تعلق می گیرد. همچون ازدواج، طلاق و نسب.
احوال شخصیه از وضعیت و اهلیت تشکیل می شود. وضعیت شامل اوصافی است که حقوق و تکالیفی برای انسان ایجاد می کند مانند سن، جنس، ملیت و تجرد یا تأهل. اهلیت نیز توانائی قانونی شخص برای دارا شدن یا اجرای حق گفته می شود. اهلیت با وضعیت در ارتباط است و معمولاً از آن سرچشمه می گیرد؛ مثلاً صغیر ممکن است حق ازدواج یا طلاق را نداشته باشد یا اتباع کشورهای خارجی حق برخی از فعالیت های اقتصادی و سیاسی را نداشته باشند.
احوال شخصیه از اصطلاحات حقوق معاصر و ابداعات نویسندگان قانون مدنی فرانسه است. تا پیش از انقلاب فرانسه و تدوین کد ناپلئون، اقامتگاه شخص قوانین حاکم بر احوال شخصیه را تعیین می کرد، ولی پس از آن با پیدایش نظریه تابعیت در بسیاری از کشورها به اشخاص خارجی اختیار پیروی از قوانین کشور متبوعشان در احوال شخصیه داده شد. [ ۱]
امروزه در برخی از کشورها قانون حاکم بر احوال شخصیه، قانون دولت متبوع شخص و در برخی دیگر قانون کشوری است. در کشورهایی چون رومانی، اسپانیا، پرتغال، ایتالیا، مجارستان، شیلی، پرو، کلمبیا و ونزوئلا، سوریه و مصر قانون ملی حاکم بر احوال شخصیه است. اما در انگلستان، آمریکا، سوئیس، نروژ، دانمارک، اروگوئه، آرژانتین و برزیل قانون اقامتگاه بر احوال شخصیه حاکم است. کشورهای پیرو نظام کامن لا عموماً پیرو نظریهٔ اقامتگاه می باشند. [ ۲]
در ایران نیز اتباع کشورهای دیگر از نظر احوال شخصیه و اهلیت و قوانین مربوط به ارث تابع قوانین دولت متبوع خود هستند. [ ۳] علاوه بر این برای برخی از اقلیت های مذهبی نیز این استثنا رعایت می شود و آنان تابع قوانین مذهب خود هستند. مسلمانان حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی و همچنین مسیحیان، کلیمیان و زرتشتیان از این امتیاز برخوردارند. [ ۴] در قانون احوال شخصیه اهل تشیع افغانستان وضعیت مشابهی در مورد شیعیان این کشور اعمال شده است.

اَحوالِ شَخْصیّه
پاره ای از وضعیت هایی که شخص حقیقی یا طبیعی، از این حیث که در جامعه زندگی می کند، پیدا می کند و قانون آثاری را بر آن بار می کند، مانند ازدواج یا تابعیت. احوال شخصیه، منشأ حقوق و تکالیفی برای شخص می شود، مثلاً با ازدواج، شوهر مکلف می شود نفقۀ همسر و فرزندان خود را تأمین کند و بپردازد، زن مکلف می شود در بعضی امور از شوهر تبعیت کند، بین زن و شوهر و نیز بین فرزندان ایشان با هر یک از آن ها رابطه وراثت برقرار می شود. ولادت و مرگ نیز از احوال شخصیه است. هر انسانی با ولادت، دارای حقوقی می شود و با مرگ، رابطۀ مالی و حقوقی او با اموال و حقوق مالی اش قطع می شود و به ورثه منتقل می شود، یا اگر وصیتی کرده باشد، وصیت او لازم الاجرا می شود. احوال شخصیه عبارت است از تولد، مرگ، ازدواج، طلاق، ارث، رابطۀ نسب، اهلیت و بالاخره حق داشتن اسم و اسم خانوادگی و ولایت و قیمومت نسبت به اشخاص صغیر یا مجنون یا سفیه (محجورین). شخص در هر جا که زندگی کند یا مقیم باشد ولو در خارج از کشور، از حیث احوال شخصیه تابع قانون کشور متبوع خود است. به موجب قانون «اتباع خارجه مقیم در خاک ایران از حیث مسائل مربوط به احوال شخصیه و اهلیت خود و همچنین از حیث حقوق ارثیه، در حدود معاهدات مطیع قوانین و مقررات دولت متبوع خود خواهند بود». مقررات مربوط به احوال شخصیه (به جز تابعیت) عمدتاً مأخوذ از احکام دینی است، مانند نکاح و طلاق و به ویژه ارث و وصیت، که به صورت قانون به تصویب رسیده و از فقه امامیه گرفته شده است. ولی به موجب «قانون اجازۀ رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه در محاکم» مصوب ۱۰/۵/۱۳۱۲ مقرر شده «نسبت به احوال شخصیه و حقوق ارثیه و وصیت ایرانیان غیر شیعه که مذهب آن ها به رسمیت شناخته شده، محاکم باید قواعد و عادات مسلّمۀ متداول در مذهب آنان را جز در مواردی که مقررات قانون راجع به انتظامات عمومی باشد، به طریق ذیل رعایت کنند...»