ابن ولید

[ویکی اهل البیت] ابوجعفر محمد بن حسن بن احمد بن الولید، شیخ قمیین و فقیه و شخصیت برجسته و چهره درخشان آنان، وی عالمی متبحر و آگاه به حالات رجال و موثوق در نزد همگان و به احتیاط در قبول حدیث ممتاز بوده است. «ابن ولید» استاد شیخ صدوق بوده است.
محمد بن حسن بن ولید مشهور به ابن ولید و کنیه اش ابوجعفر می باشد. اگر چه متأسفانه در کتب رجالی از تاریخ ولادت این عالم و فقیه بزرگ سخنی به میان نیامده است. لیکن دوران شکوفایی وی از زمانی آغاز می شود که ایشان پس از رحلت علی ابن بابویه، پدر بزرگوار شیخ صدوق رحمهمااللّه در قم و رحلت محدث عظیم الشأن، ثقة الاسلام کلینی (م 328 یا 329) در بغداد و همزمان با شروع غیبت کبری امام زمان علیه السلام (329 ق)، در زمره بزرگترین فقها و محدثان شیعه در ایران و در شهر مقدس قم می زیست.
با توجه به این که قم در آن روزگار مانند ایام پیشین خود، مرکز شیعه و فقها و محدثین بود و بسیاری از مشایخ فقه و حدیث در آن بسر می بردند، با این وصف چهره پرفروغ ابن ولید در بین آن ها امتیازات ویژه ای داشت و سرآمد همه آن ها بود. ابن ولید در فقه، حدیث، علم رجال و جرح و تعدیل راویان و رجال حدیث از درخشنده ترین چهره های علمی شیعه بود.
مکتب فقه و حدیث او، یعنی فتوی بر اساس متون حدیث و دلالت آن بدون تمسک به علم اصول فقه - که کار فقهای پیشین قم و علی ابن بابویه بود. - در اواسط سده چهارم هجری قمری به وی منتقل شد. بینش خاص او در جرح و تعدیل راویان و دقت فراوانش در عدم نقل روایت از روایتگران ضعیف در قم، زبانزد اهل فقه و حدیث بود.
شیخ الطائفه، محمد بن حسن طوسی معروف به «شیخ طوسی» که به اعتراف تمام دانشمندان اسلامی که پس از وی آمده اند، یکی از بزرگترین نوابغ جهان و پیشوای فقها و متکلمین عصر خود بوده است. او شخصیتی است که امروزه نیز مجتهدین شیعه، ریاست و تقدم او را در علم فقه، اصول، کلام، تفسیر و سائر علوم اسلامی مسلم می دانند. (به همین جهت وی را پیشوای علما و مجتهدین شیعه یعنی «شیخ الطائفه» می نامند) این فقیه نامی درباره ابن ولید می گوید: «محمد بن حسن بن ولید قمی دانشمندی جلیل القدر، آگاه به رجال و مورد اطمینان می باشد. او در علوم گوناگون کتاب های زیادی دارد که از جمله کتاب الجامع، التفسیر و غیر این ها است. روایات و کتب وی را ابن ابی جید برای ما نقل کرده و نیز جماعتی از علما از فرزندش احمد بن محمد بن حسن و جماعتی دیگر از علما هم آن ها را از ابوجعفر بن بابویه (شیخ صدوق) به ما اطلاع داده اند».
در حاشیه فهرست شیخ آمده است که: «محمد بن الحسن از احمد بن علویه الکاتب الاصفهانی البحری معروف به ابن اسود متوفی سنه 320 ق (تقریباً)، که صاحب قصیده ای هزار بیتی به نام مجرة در مدح حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام می باشد، روایت می کند».
شیخ اجل طوسی در کتاب ارزشمند رجال خود نیز از این فقیه والامقام نام برده و می گوید: «محمد بن حسن بن احمد بن ولید قمی دانشمندی جلیل القدر است و استادی آگاه به فقه و ثقه. او از محمد بن حسن صفار و سعد بن عبدالله اشعری روایت می کند و هارون بن موسی تلعکبری هم از وی می گوید: «وی را ندیده ام؛ ولی اجازه او به دست شاگردش جعفر بن حسن مؤمن که همه روایاتش را دربردارد، به من رسیده است و تمام روایات او را ابوالحسین بن ابی جید به ما خبر داد».
احمد بن علی بن احمد بن عباس معروف به نجاشی، (م 450 ق) یکی از علمای علم رجال در کتاب رجال خود - که آن را پس از فهرست و رجال شیخ تألیف کرده و در صدد رفع کاستی های آن و تکمیل نقیصه های این دو کتاب بوده است. از این فقیه گرانقدر و استاد مشایخ قم، اطلاع بیشتری به دست می دهد و وی را این گونه توصیف می کند: «ابوجعفر محمد بن حسن بن احمد بن ولید، پیشوای علمای قم، بزرگ فقیه آن ها، پیشرو و از چهره های درخشان آنان بود. او در قم می زیست ولی اصالت او از قم نبود. دانشمندی بود معتمد و شخصی مورد اطمینان، سرشناس و مورد اتفاق همه. او کتاب هایی دارد از جمله: تفسیر قرآن والجامع. ابوالحسین علی بن احمد بن محمد بن طاهر از وی به ما خبر داد. اجازه ابن ولید به او که مشتمل بر کتاب ها و احادیث اوست، را دیده ام. ابوجعفر محمد بن حسن بن ولید در سال 343 ق وفات یافت».