ابن سکیت

[ویکی فقه] اِبْن ِ سِکیت ، ابویوسف یعقوب بن اسحاق (۱۸۶-۲۴۴ق / ۸۰۲ - ۸۵۸م )، لغوی ، نحوی ، راوی ایرانی تبار شیعی است.
سکیت لقب پدرش اسحاق بود که به سبب افراط در سکوت بدان ملقب گردید. ابن سکیت در دورق ، از شهرهای خوزستان ، به دنیا آمد و سپس همراه خانواده اش راهی بغداد شد. برخی نیز ولادت او را با اظهار تردید در بغداد دانسته اند. پدر وی نیز خود مردی عالم در نحو و به ویژه در لغت و شعر بود و از اصحاب کسایی به شمار می رفت . او علاقه وافری به تحصیل فرزند خود داشت و شاید انگیزه مهاجرت او به بغداد نیز همین بوده باشد.
← کسب دانش
۱. اصلاح المنطق ، کتابی است در لغت که از معروف ترین آثار اوست و تا دیرگاهی پس از وی توجه و ستایش علمای لغت را برانگیخته و مورد استناد آنان بوده است . مؤلف در این کتاب بسیاری از واژه های عربی را به صورت صحیح آن ضبط کرده و آن ها را از جنبه های صرفی ، فصاحت و عدم فصاحت ، نادر یا شاذ بودن و جز آن ها مورد بررسی قرار داده است . این اثر از معتبرترین کتابهای لغت به شمار می رود و شرحها و تلخیصهای بسیاری که بر آن نوشته شده ، دلیل این مدعاست . سزگین به تفصیل در مورد شرحها، تلخیصها و ردّیه های آن بحث کرده است . این اثر نخستین بار در قاهره (۱۳۶۸ق /۱۹۴۹م ) به کوشش عبدالسلام محمدهارون و احمد محمد شاکر به چاپ رسیده و در ۱۹۵۶م نیز در همان جا تجدید چاپ شده است . ۲. الاضداد . این اثر که به شرح معانی متضاد کلمات پرداخته است ، در ۱۹۱۲م به کوشش اگوست هافنر به همراه دو اثر دیگر از اصمعی و سجستانی با عنوان ثلاثه کتب فی الاضداد در بیروت به چاپ رسیده و در ۱۹۸۰م&zwzwnj; محمدصادقzwnj; انباریnj; نیز در همان جا تجدید چاپ شده شده است . ۳. الالفاظ ، کتابی است درباره واژه های متشابه در ۱۴۸ فصل . روش کار ابن سکیت در این اثر براساس تقسیم بندی موضوعی است ، از قبیل : الغنی و الخصب ، الفقر و الجدب ، الجماعة ، الکتائب و جز آنها. ابن قتیبه بیشتر این فصول را در کتاب ادب الکاتب خود بدون اشاره به اثر و نام ابن سکیت آورده است . این کتاب در بیروت با عنوان تهذیب الالفاظ به همراه اضافاتی از نسخه های گوناگون (۱۸۹۶- ۱۸۹۸م ) به چاپ رسیده است . نام دیگر این کتاب کنز الحفاظ است و گویا با کتابی که ازهری آن را به همین نام و در ۳۰ جلد معرفی کرده ، یکی نیست . مختصر تهذیب الالفاظ نیز با تعلیقاتی از شیخو در ۱۸۹۷م در بیروت به چاپ رسیده است . ۴. القلب و الابدال ، این کتاب در ۱۹۰۳م به کوشش اگوست هافنر در بیروت و در ۱۹۰۵م در لایپزیگ در مجموعه ای به نام الکنز اللغوی فی اللسن العربی و نیز در ۱۹۷۸م با عنوان الابدال به کوشش محمد شرف در قاهره به چاپ رسیده است . ۵. شرح دیوان الحطیئة ، نخستین بار در ۱۹۵۸م در قاهره منتشر شد و بار دیگر در ۱۹۸۷م به کوشش نعمان محمد امین طه به چاپ رسید. ۶. شرح دیوان الخنساء ، در بیروت (۱۸۹۶م ) به کوشش لویس شیخو به چاپ رسیده است . ۷. دیوان طرفة بن عبد به روایت ابن سکیت ، به کوشش احمد بن امین شنقیطی در قازان (۱۹۰۹م ) چاپ شده است . ۸. شرح دیوان عروة بن ورد . این کتاب نخستین بار در ۱۹۲۳م ضمن مجموعه ای شامل ۵ دیوان در قاهره و بار دیگر به کوشش عبدالمعین ملوحی در دمشق به چاپ رسیده است . ۹. شرح دیوان قیس بن خطیم ، به کوشش کووالسکی در لایپزیگ (۱۹۱۴م ) به چاپ رسیده است . ۱۰. شرح دیوان مزرّد ، به کوشش خلیل ابراهیم عطیة در بغداد (۱۹۶۲م ) چاپ و منتشر شده است . ۱۱. شرح دیوان نابغة ذبیانی نخستین بار (۱۹۶۸م ) به کوشش شکری فیصل در بیروت و نیز به کوشش محمد طاهر بن عاشور در تونس (۱۹۷۶م ) به چاپ رسیده است . قسمتی از کتاب المثنی و المکنی نیز با نام کتاب الحروف التی یتکلم بها فی غیر موضعها، به کوشش عبدتواب در قاهره (۱۹۶۹م ) به چاپ رسیده است .
آثارخطی ابن سکیت
۱. البحث ، سه نسخه ازآن در دارالکتب (قاهره ) و یک نسخه دیگر در کتابخانه تیموریه موجود است . ۲. المقصور و الممدود ، نسخه ای از آن در کتابخانه عارف حکمت در مدینه به کتابت ابویوسف موجود است که صحت انتساب آن به ابن سکیت دقیقاً روشن نیست . ۳. منطق الطیر و منطق الریاحین ، نسخه ای از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است .
آثار منسوب به ابن سکیت
...