ابن ابی عقیل عمانی

[ویکی شیعه] ابومحمد حسن بن علی حَذّاءِ عُمانی یا عَمّانی مشهور به ابن ابی عقیل محدّث، فقیه و متکلّم شیعه قرن چهارم هجری قمری. که عصر غیبت صغری (۲۶۰-۳۲۹ق /۸۷۹ -۹۴۱م) را درک کرده است. رجال شناسان شیعی وثاقت وی را تأیید کرده اند. برخی وی را نخستین فقیه شیعه دانسته اند که در آغاز غیبت کبری فقه را تهذیب کرد و نظر اجتهادی را به کار بست و بحث در اصول را از فروع جدا ساخت. آرای فقهی ابن ابی عقیل مورد توجه غالب فقیهان شیعه از جمله، ابن ادریس در السرائر، محقق حلی در المعتبر فی شرح المختصر و علامه حلی در مختلف الشیعة، واقع شده است.
با اینکه غالب فقیهان و محدّثان شیعی در آثار خود از وی سخن گفته اند، تاریخ تولد و وفات او معلوم نیست، حتی نمی دانیم که او منسوب به کدام عمان است. نظر به اینکه ابن قولویه از وی روایت کرده، باید گفت وی در طبقه کلینی بوده و عصر غیبت صُغری (۲۶۰-۳۲۹ق) را درک کرده است.
نخستین کسی که از ابن ابی عقیل و آثارش یاد کرده، شیخ طوسی است که او را حسن بن عیسی نامیده است، اما نجاشی که با گستردگی و دقت بیشتر از ابن ابی عقیل سخن گفته، نام پدرش را علی ضبط کرده است.

[ویکی اهل البیت] اِبْن ِ اَبی عَقیل ، ابومحمد حسن بن علی ، حَذّاءِ عُمانی یا عَمّانی ، محدّث ، فقیه و متکلّم شیعی ِ در سده ۴ق /۱۰م می باشد.
ابن ابی عقیل عمانی، گفته اند یمنی است، عمان از سواحل دریای یمن است، تاریخ وفاتش معلوم نیست در آغاز غیبت کبری می زیسته است بحرالعلوم گفته است که او استاد جعفر بن قولویه بوده است و جعفر بن قولویه استاد شیخ مفید بوده است این قول از قول بالا که جعفر بن قولویه را هم دوره علی بن بابویه معرفی کرده است، اقرب به تحقیق است. آرا این ابی عقیل در فقه زیاد نقل می شود او از چهره هایی است که مکرر به نام او در فقه برمی خوریم.
حسین بن ابی عقیل ملقب به حذا معروف به عمانی و ابن عقیل، کنیه اش ابوعلی، از فقهای بزرگ و از بزرگان امامیه و از متکلمین وارسته ای است که معاصر با ثقه الاسلام کلینی (متوفی 329) بوده، و از اساتید شیخ مفید بشمار می آید.
مرحوم مدرس صاحب ریحانه الادب درباره او می نویسد: شیخ مفید به غایت او را ستوده است و او نخستین کسی است که در اول غیبت کبری، فقه را مهذب کرد و با قواعد اصولیه تطبیقش نمود، طریق اجتهاد و تطبیق احکام با ادله و اصول آن ها را باز کرد بعد از او ابن جنید اسکافی، (که شرح او خواهدآمد) هم همان طریق را پیمود بدین جهت است که در اصطلاح فقها، این دو فقیه جلیل القدر به قدیمین (دو تن از قدما) تعبیر آورده می شود آرا این عقیل محل توجه و اعتنا بیشتر محقق حلی و علامه و متاخرین قرار گرفته است و از فتاوای نادره او عدم تنجس آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس، وجوب اذان و اقامه در نماز صبح و شام و بطلان نماز در صورت ترک آن ها (اذان و اقامه) است.
فقیه عمانی از فقهای غیبت صغرا به شمار می آید؛ زیرا با بخشی از آن معاصر بوده است. از این رو او را باید ازطبقه سه فقیه محدث دانست؛ یعنی کلینی (م 329ق)، ابن بابویه قمی پدر شیخ صدوق (م 329ه -) و ابن قولویه (م 368ق).این مطلب به روشنی از اجازه کتاب ها و مصنفات ایشان به ابن قولویه - چنان که بیانش خواهد آمد - استفاده می شود.
اگر چه ما اطلاع روشن و مشخصی از دوران و میزان ارتباط ایشان با فقهای مذکور و هم عصر ایشان از یک جهت و باسفیران امام عصر (عج) از جهت دیگر نداریم، جز آن که مکاتبه ایشان با ابن قولویه و اجازه دادن روایت به او وخواندن مصنفاتش به ابن قولویه، به روشنی ارتباط و پیوند میان ایشان و علمای سایر شهرها و مراکز علمی را اثبات می کند به رغم آن که عمان با سایر مراکز و حوزه های ریشه دار تشیع فاصله داشته است.
از جهت دیگر نقش ایشان در اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر و محیط درهاله ای از ابهام است. و به هرحال عمانی همزمان با فاصله زمانی میان نیمه دوم سده سوم و نیمه اول سده چهارم هجری بوده است.
محقق طباطبایی می گوید: عمانی جزء فقهای سده چهارم است و از او و ابن جنید - که معاصر او بود - به «قد یمین» یادمی شود و آن دو از بزرگان طبقه ششم به شمار می روند البته ابن ابی عقیل در طبقه بالاتری از او قرار دارد و او از مشایخ جعفر بن محمدبن قولویه (م 368ق) است.