ابلیس در کلام

[ویکی فقه] بحث درباره ابلیس غالباً مسأله ای کلامی است و متکلمان اسلامی ابلیس و داستان او را که در آیات و روایت گوناگون به آن اشاراتی شده است ، مورد بحث و بررسی عقلی قرار داده و کوشیده اند که آن را با معیارهای خود سازگار کنند.
در همین راستا، گاه درباره ماهیت ابلیس به تأویلاتی دست زده اند و برخی که دارای ذوق فلسفی و عرفانی بوده اند، ابلیس را دو گونه دانسته اند: یکی ابلیس عالم کبیر که همان است که در قرآن به او اشاره شده است و دیگر ابلیس عالم صغیر یا انسان که همان صفات رذیله اوست .
نسفی ، عزیزالدین ، ج۱، ص۱۴۹، انسان کامل ، به کوشش ماریزان موله ، تهران ، ۱۹۶۲م .
امّا آن چه در آراء متکلمان اهمیت دارد، مسائل و ایراداتی است که درباره ابلیس مطرح شده و نیز پاسخ هایی است که به این ایرادات داده شده است .برخی از این مسائل این هاست :
← قدرت اغواء
قابل ذکر است که برخی از متکلمان از مفاد آیات قرآن درباره عذاب ابلیس ، بر ابدیت و ازلیّت (قدیم بودن ِ) کلام خدا استدلال کرده و گفته اند اگر کلام خداوند، مخلوق و حادث و بنابراین پایان پذیر باشد، عذاب او نیز که در قرآن وعده فرمود فناپذیر است ، ولی چون ابلیس را به عذاب جاوید وعید داده ، پس کلام او نیز ابدی و ازلی است .
اشعری ، ابوالحسن ، الابانة عن اصول الدیانة، ص۲۴، مدینه ، ۱۹۷۵م .
...