ابان بن عثمان

[ویکی فقه] اَبانِ بنِ عُثْمان، ابوسعید، ابان بن عثمان بن عفّان قرشی اموی مدنی (د ۱۰۵ق/۷۲۳م)، فرزند سومین خلیفه (از خلفای راشدین) است.
او محدّث و تابعی مشهور سدۀ ۱ق/۷م و از حکام بنی امیه که گاه او را ابوعبداللـه یا ابوعبداللـه مدنی خوانده اند. ابان برادر تنی عمرو و مادرشان ام عمرو، دختر جندب بن عمرو بن حُمَیه بن حارث دوسی بوده است.
فرزندان
سعید که ابان بدو مکی بود (مادر سعید، دختر عبداللـه بن عامر بن کریز بن ربیعه بن حبیب بن عبد شمس بود)؛ عمرو؛ عبدالرحمن؛ ام سعید (مادرشان ام سعید، دختر عبدالرحمن بن حارث بن هشام بود)؛ عمراصغر؛ مروان؛ ام سعید صغری (مادرشان کنیز آزاد شده یا ام ولد بود).
زندگی
چندان چیزی از ابان در مدارک موجود نیست. همین اندازه می دانیم که او به خاطر پدرش عثمان بن عفان که از بزرگان خاندان اموی بود، نزد خلفا و امرای آنان احترام داشت، چنانکه چون گماشته ای؟ معاویه نخستین خلیفۀ اموی به سفر حج آمد، مروان بن حکم را فرمان داد که حرمت ابان را پاس بدارد. تقرب او به دستگاه خلافت اموی به اندازه ای بود که نزد معاویه رفت و از دختر او خواستگاری کرد. معاویه به او گفت که بیش از دو دختر ندارد که یکی از آنان با عمرو برادر او ازدواج کرده و دیگری با عبداللـه بن عامر. ابان تلخ کام از نزد معاویه بیرون آمد و طی شعر زیبایی آرزو کرد که یا ابن عامر بمبرد یا برادرش عمرو دختر معاویه را طلاق دهد، تا او به مقصود نایل شود. نحوۀ انتصاب وی به حکومت مدینه چنین بود که در ۷۶ق/۶۹۵م که عبدالملک بن مروان به سوی مدینه می آمد، حاکم وقت این شهر یحیی بن حکم بن ابی العاص بن امیه که گفته شده مردی کم خرد بوده، بی اجازۀ عبدالملک به نزد وی شتافت. عبدالملک از این که او بی اجازه شهر را ترک کرده، سرزنشش کرد و گفت که چه کسی را به جای خود گذارده ای، یحیی پاسخ داد که ابان بن عثمان را. پس عبدالملک او را عزل، و ابان را حاکم مدینه کرد، و وی مدت ۷ سال بر مدینه فرمان راند. ابان همینکه به حکومت رسید، عبداللـه بن قیس بن کَخْرمه را از منصب قضاوت مدینه برکنار کرد و به جای او نوفل بن مساحق را برگماشت. او در مدت فرمانروایی خود بر مدینه دوبار و به گفتۀ طبری سه بار امیر الحاج شد و به گفتۀ مسعودی بر جسد محمد بن حنفیّه (د ۸۱ق/۷۰۰م) فرزند حضرت علی (علیه السلام) و عبدالله بن جعفر برادر زادۀ وی نماز خواند. به دلایلی که برای ما روشن نیست، عبدالملک او را در جمادی الثانی ۸۲ق/ژوئیۀ ۷۰۱م، از حکومت مدینه برکنار کرد و به جای او هشام بن اسماعیل مخزومی را برگماشت. طبری سال برکناری ابان را ۸۳ق/۷۰۳م یاد کرده که درست نمی نماید. به گفتۀ ابن عساکر، ابان بعد ها بر ولید بن عبدالملک وارد شد و به فرمان او امیرالحاج گردید.
دجار پیسی شدید
...

[ویکی اهل البیت] فقیه، ادیب، نسّابه و مورخی آشنا به اخبار شعرا و ایّام عرب و از اصحاب و شاگردان امامان صادق و کاظم علیهماالسلام بوده و از آن دو امام همام، روایت نقل می کند. از ابان بن عثمان با نام های دیگری نیز در کتب رجال و در اسناد روایات یاد شده است: أبان بن الأحمر، أبان الأحمر، أبان الأحمری.
کشی او را فقیه و از اصحاب اجماع می داند. محمد بن ابی عمیر می گوید: ابان از همه انسانها بیشتر حافظ حدیث بوده است.
حافظه این محقق، چنان قوی بوده است که برای حفظ هر کتابی، یک بار مطالعه آن برایش کافی بوده و پس از آن کل کتاب را بدون یک حرف پس و پیش تکرار می کرده است.
شماری از مشایخ او عبارت انداز: زرارة بن اعین، اسحاق بن عمّار، ابان بن تغلب، فقیه، ادیب، نسّابه و مورخی آشنا به اخبار شعرا و ایام عرب و از اصحاب و شاگردان امامان صادق و کاظم علیهماالسلام بوده و از آن دو امام همام، روایت نقل می کند.
کشی، او را فقیه و از اصحاب اجماع می داند. محمد بن ابی عمیر می گوید: ابان از همه انسانها بیشتر حافظ حدیث بوده است. حافظه این محقق، چنان قوی بوده است که برای حفظ هر کتابی، یک بار مطالعه آن برایش کافی بوده و پس از آن، کلّ کتاب را بدون یک حرف پس و پیش، تکرار می کرده است.
شماری از مشایخ او عبارت انداز: زرارة بن اعین، اسحاق بن عمّار، ابان بن تغلب، معاویة بن عمّار، ابوبصیر، فضیل بن یسار، بشیر نبّال، زید شحّام، صفوان بن مهران جمّال و محمد بن مسلم.
بزرگانی چون: ابن ابی عمیر و بزنطی و از بصریان: ابوعبیدة معمّر بن مثنّی، ابوعبداللّه بن مثنّی و ابوعبداللّه محمد بن سلاّم عجمی نیز از او اخذ روایت کرده اند.
افزون بر روایات بسیار و پراکنده ابان بن عثمان در کتب حدیث امامیه، آثاری را نیز از وی نام می برند که از این قرارند: المبتدأ، المبعث، المغازی، الوفاة، السقیفة والردّة. وی این شش کتاب را در یک جلد گرد آورده؛ ولی متأسفانه جملگی از میان رفته است.