زبان فارسی در ازبکستان

زبان فارسی در ازبکستان دیرینگی بسیار دارد. پس از اسلام خاور سرزمین بزرگی که تحت فرمانروایی ساسانیان بود، گهوارهٔ نخستین جنبش های ملی گرای ایران شد و همین موضوع به نحوی سمرقند را به زادگاه زبان و شعر فارسی ناموَر کرد. چنان که پدر شعر فارسی در همین سرزمین دیده به جهان گشود و بعدها حتی در دورهٔ چیرگی حکومت ها و امارت های ترک، باز هم فارسی زبان رسمی بوده و سخن گفتن، شعر سرودن و انجام کارهای اداری به زبان فارسی رواج کامل داشته است.
قسمت عمده ای از پارسی زبانان ازبکستان در دو شهر سمرقند و بخارا و ولایت سرخان دریا سکونت دارند، در دوران شوروی سابق و به ویژه پس از فروپاشی شوروی، سیاست های ازبکستان تلاش در بیگانه سازی اهالی این شهرها از فرهنگ و زبان شان بوده است. در زمان حکومت شوروی و زمامداری شرف رشیدف عضو دفتر سیاسی حزب کمونیست و دبیر اول حزب کمونیست در ازبکستان هرگاه کسی در شهرهای سمرقند و بخارا در مراکز و اماکن و اداره های دولتی به زبان پارسی حرف می زد باید مبلغ پنج روبل شوروی را به خزانهٔ دولت به عنوان جریمه پرداخت می کرد. در دورهٔ رشیداف با تمام زبان ها می شد حرف زد به جز پارسی، برای همین پارسی زبانان سمرقند و بخارا زبان روسی را بر زبان ازبکی ترجیح می دادند.
بسیاری اهالی سمرقند و بخارا تاجیک اند ولی در اداره های دولتی بر حسب سیاست به نام ازبک ثبت گردیده اند، بچه ها باید مدرسه را به زبان ازبکی بخوانند در صورتی که زبان ازبکی برایشان بیگانه تر از زبان روسی است. مؤسسات آموزشی از جمله دانشگاه سمرقند که قدیمی ترین دانشگاه آسیای مرکزی است و به فرمان لنین نخستین رهبر حکومت شوروی پایه گذاری شد، به زبان پارسی بود که پس از فروپاشی شوروی و به قدرت رسیدن اسلام کریموف رئیس جمهوری پیشین ازبکستان، آموزش در این دانشگاه به زبان ازبکی شد.
بر اساس آمار رسمی ازبکستان تاجیک ها ۵٪ جمعیت کل این کشور را شامل می شوند. اما آمارهای غیررسمی تعداد تاجیک های این کشور را بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون تخمین می زنند. [ ۱] [ ۲] [ ۳] ولایت های سمرقند، بخارا، سرخان دریا، قشقه دریا، نمنگان، فرغانه و سیردریا از مناطق تاجیک نشین این کشور هستند. برخلاف آمار رسمی پارسی زبانان ازبکستان ( تاجیک ها ) ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شده اند. [ ۴] [ ۵] [ ۶] [ ۱] [ ۲] [ ۳] نمایه های رسمی سرشماری کشور ازبکستان شمار تاجیکان این کشور را پیرامون ۵ درصد کل جمعیت اعلام کرده اند و این نمایه ها به همین شکل بدون چون و چرا از سوی بیشتر غربی های دانشگاهی، روزنامه نگار و نویسندگان راهنماهای مسافرتی تکرار شده اند. در همین حال تاجیک ها در سراسر ازبکستان بر این پافشاری دارند که این نمایه بیشتر به ۲۵ تا ۳۰ درصد نزدیک است و بر اینکه تاجیک ها ۷۰ درصد باشندگان ( جمعیت ) سمرقند، پایتخت پیشین و دومین شهر بزرگ ازبکستان و بیش از ۹۰ درصد مردم بخارا را تشکیل می دهند تأکید می کنند. بیشتر مردم منطقهٔ کوهستانی شمال شرقی تاشکند، آنسوی سد چورووک تاجیک اند؛ همچنین مردم بخش هایی از درهٔ فرغانه، ولایت جیزَّخ، سرخان دریا و قشقه دریا. استادان دانشگاه دولتی سمرقند کل جمعیت تاجیک ازبکستان را ۶ تا ۷ میلیون نفر برآورد می کنند. این شمار هم اندازهٔ جمعیت تاجیکان در جمهوری تاجیکستان است. [ ۷] [ ۸]