اصفهان

[ویکی اهل البیت] شهر اصفهان در جنوب شرقی تهران و حاشیه کویر لوت قرار دارد. طول جغرافیایی آن از رصدخانه گرینویچ 51 درجه و 35 دقیقه شرقی و عرض جغرافیای آن از استوا 32 درجه و 40 دقیقه شمالی است. از دوران قدیم به سبب حاصلخیزی اراضی خود که از آب فراوان زاینده رود سیراب می گردید، نقطه مهمی بوده است.
در قرون وسطی محلات مسکونی شهر فقط در ساحل شمالی یعنی قسمت چپ زاینده رود واقع بود. در این قسمت دو شهر کنار هم قرار داشتند: «جی» و «الیهودیه» وجه تسمیه الیهودیه آن بود که در زمان بخت نصر، یهودیان را از بابل کوچ داده و در این مکان ساکن کرده بودند. نام قدیمی اصفهان اسپادانا بوده سپس به سپاهان نامیده شد.
بعد از ورود اسلام، نام شهر معرب شده به نام اصفهان خوانده شد پیش از حمله اسکندر مرکز یکی از ایالات ایرانی بود. در سال 21 هجریو در دوران خلافت عمر فتح شد.
ناحیه اصفهان در سده های آغازین اسلامی از لحاظ اداره امور و نیز وسعت ، پیوسته در حال دگرگونی بوده است . در زمان هشام اموی با ری و قومس یکی بود. در زمان معتضد، خلیفه عباسی ، اصفهان و نهاوند در دست حاکم کرج ابودلف بود. در جریان مغول، اصفهان مورد حمله تیمور قرار گرفت و مردمانش قتل عام شدند.
در زمان صفویان شاه اسماعیل اول پایتخت صفویه را از قزوین به این شهر منتقل نمود.(قرن 17 میلادی) و در دوران شاه عباس اول، اصفهان به اوج عظمت خود رسید. دوره صفویه یکی از پررونق ترین دوره های حوزه علمیه اصفهان نیز هست در این دوره حوزه علمیه اصفهان بیشترین مهاجرت علمی علما و دانشمندان اسلامی را به خود پذیرفته و از حوزه های علمیه شیعه بسان «جبل عامل لبنان»، «احساء» و «بحرین» بهره ها برده و دانش ها اندوخت.
در سال 1722 میلادی بر اثر تهاجم افغانها صفویان سقوط نمودند و با سقوط آنها از رونق اصفهان کاسته شد و سپس در دوران قاجاریه، پایتخت ایران به تهران منتقل شد.
در سال 1384 شمسی اصفهان به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2006 میلادی اعلام شد.
برخی از رجال نامی اصفهان عبارتند از:

[ویکی نور] کتاب اصفهان اثر لطف اللّه هنرفر می باشد. کتاب درباره تاریخ و جغرافیا، رجال،نویسندگان، شاعران، آثار تاریخی، مکان های مقدس و سنّت ها و آداب و رسوم و محلی اصفهان سخن می گوید.
انگیزۀ مؤلف چنانکه در مقدمه نوشته «کتاب حاضر برای استفاده جوانان نوشته شده و تا حد امکان از تفصیل مطالب خودداری شده است. آرزو دارم که این کتاب راهنما و راهگشای جوانان در جهت شناسایی اصفهان می باشد».
تاریخ نگارش پانزدهم آبان 1346 در مقدّمه رقم خورده است.
کتاب از مقدمه و پنج فصل تشکیل یافته است. فصل اوّل به موقعیّت طبیعی و جغرافیایی اصفهان می پردازد. فصل دوم، نظری به تحول نهای تاریخی این شهر دارد. فصل سوم، سخن از آثار تاریخی مشهور اصفهان است. فصل چهارم، به معرفی اصفهان در دوره معاصر می پردازد و آخرین فصل شرح حال مشاهیر، حکما، فیلسوفان،عارفان، دانشمندان و مورخان این شهر آورده می شود.
مقدّمه، معرّفی اصفهان به صورت موجز و مختصر است و این طلیعه ای است برای مطالبی که در فصول بعدی از آنها صحبت خواهد شد و دیگر از انگیزه مؤلف برای تدوین در مقدمه سخن گفته شده است.

[ویکی فقه] اصفهان (کتاب). کتاب اصفهان اثر لطف الله هنرفر می باشد. کتاب درباره تاریخ و جغرافیا ، رجال ، نویسندگان، شاعران ، آثار تاریخی، مکان های مقدس و سنت ها و آداب و رسوم و محلی اصفهان سخن می گوید.
انگیزه مؤلف چنانکه در مقدمه نوشته «کتاب حاضر برای استفاده جوانان نوشته شده و تا حد امکان از تفصیل مطالب خودداری شده است. آرزو دارم که این کتاب راهنما و راهگشای جوانان در جهت شناسایی اصفهان می باشد». تاریخ نگارش پانزدهم آبان ۱۳۴۶ در مقدمه رقم خورده است.
ساختار کتاب
کتاب از مقدمه و پنج فصل تشکیل یافته است. فصل اول به موقعیت طبیعی و جغرافیایی اصفهان می پردازد. فصل دوم، نظری به تحول نهای تاریخی این شهر دارد. فصل سوم، سخن از آثار تاریخی مشهور اصفهان است. فصل چهارم، به معرفی اصفهان در دوره معاصر می پردازد و آخرین فصل شرح حال مشاهیر، حکما، فیلسوفان ، عارفان ، دانشمندان و مورخان این شهر آورده می شود.
گزارش محتوا
مقدمه، معرفی اصفهان به صورت موجز و مختصر است و این طلیعه ای است برای مطالبی که در فصول بعدی از آنها صحبت خواهد شد و دیگر از انگیزه مؤلف برای تدوین در مقدمه سخن گفته شده است.
← فصل اول
...

اِصفَهان، کلان شهری تاریخی در مرکز ایران و مرکز استان اصفهان و نیز شهرستان اصفهان است. این شهر سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد، یکصد و شصت و پنجمین شهر پرجمعیت جهان و نهمین شهر پرجمعیت باختر آسیا به شمار می رود. اصفهان همچنین چهاردهمین کلان شهر پرجمعیت خاورمیانه است. همچنین اصفهان پس از تهران و مشهد سومین کلانشهر بزرگ ایران از نظر مساحت است.
• شهر: ۲٬۸۶۱٬۲۶۰ نفر برآورد ۱۴۰۱
• بخش مرکزی شهر ستان اصفهان ( مناطق ۱۵ گانه ) : ۳٬۹۴۳٬۲۴۹ نفر برآورد ۱۴۰۱
• کلان شهر:۴۹۴۹۰۰۰ نفر برآورد ۱۴۰۱
• استان اصفهان: ۶٬۱۲۰٬۸۵۰
۸۱
این شهر در دو نوبت به پایتختی ایران برگزیده شد. دوران سلجوقیان و دوره صفویان ( در بین سال های ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی ) . به ویژه در سدهٔ شانزدهم میلادی به هنگام پادشاهی صفویان که پایتخت ایران شد، رونق فراوانی نیز گرفت. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که شماری از آن ها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده اند. این شهر به داشتن معماری زیبای ایرانی، پل های سرپوشیده، مسجدها و مُناره های منحصر به فردش نام آور است. این امر سبب شده تا در فرهنگ عامه، اصفهان نصف جهان، لقب بگیرد. این شهر در آذر ۱۳۹۴ ( دسامبر ۲۰۱۵ ) به همراه رشت به عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوست و از ۱۳۹۷ به ابتکار شهرهای دوستدار کودک ملحق شد. براساس استانداردهای یونسکو، شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندی های شهروندان در توسعه پایدار شهری بهره می برد. میدان نقش جهان نمونه برجسته ای از معماری صفوی است. این شهر دارای پانزده منطقه شهری است. از جمله دیگر آثار تاریخی اصفهان از منارجنبان، سی و سه پل، پل خواجو، کاخ چهل ستون، عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، پل مارنان، حمام علی قلی آقا، مسجد جامع، پل شهرستان و بسیاری از اماکن تاریخی دیگر را نیز می توان نام برد.
از صنایع فعال در استان اصفهان می توان به شرکت های بزرگی همچون: هسا، مجتمع فولاد مبارکه اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، اسنوا، پلی اکریل اصفهان، ذوب آهن اصفهان، صاایران، شرکت نفت سپاهان، شرکت نفت جی، نیروگاه برق شهید منتظری و تاسیسات هسته ای نطنز اشاره کرد.
صنعت طلا در اصفهان بیشترین کارگاه و بزرگ ترین کارخانه های طلای ایران را در خود جای داده است. صنایع دستی متعدد اصفهان نیز از دیرباز یکی از پایه های اقتصاد اصفهان بوده است.

اصفهان (ابهام زدایی). اصفهان یکی از شهرهای بزرگ ایران است. اصفهان همچنین ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:
• استان اصفهان از استانهای ایران
• اصفهان ( آواز ) ، از آوازهای پنج گانهٔ موسیقی سنتی ایرانی
• اصفهان ( مقام موسیقی )
• اصفهان ( قطعه موسیقی )

اصفهان (قطعه موسیقی). «اصفهان» قطعهٔ موسیقی از هنرمندان اهل ایالات متحده آمریکا دوک الینگتون و بیلی استریهورن است. این قطعه در آلبوم سوئیت خاور دور انتشار یافته است. اصفهان نام شهری در ایران است. جانی هادجز تک نواز ساکسیفون در این قطعه است. نام این قطعه در ابتدا الف بود و ماه ها قبل از سفر گروه به ایران ساخته شده بود.

اصفهان (مقام موسیقی). اصفهان، سپاهان یا صفاهان، یکی از ۱۲ مقام اصلی موسیقی قدیم ایران بوده است. دربارهٔ این مقام در کتاب کنزالتحف گفته شده است که بهتر است این مقام را در مجلسی که معشوق حضور دارد نواخت. ابن سینا بهترین زمان برای نواختنِ این مقام را هنگام غروب خورشید می داند، محمد نیشابوری نیز می گوید که این مقام را شب هنگام می نوازند. نویسندهٔ کنزالتحف از قول صفی الدین ارموی این مقام را مقام جوانمردی ( شدّ الجود ) می نامد. اولین اشاره به مقام اصفهان را ابن سینا در کتاب شفا انجام داده است.
هم اکنون در موسیقی دستگاهی ایران، در دستگاه همایون، شعبه ای وجود دارد با نام آواز بیات اصفهان. این در حالی است که در کتاب مقاصدالالحان، نوشتهٔ عبدالقادر مراغه ای، همایون جزو شعبات یا گوشه های بیست و چهارگانهٔ موسیقی ایران ذکر شده است. فخرالدینی می گوید از این نمونه تحریف ها در موسیقی دستگاهی ایران فراوان است. البته قرار دادن مقام اصفهان بعنوان یکی از شعبات مقام های اصلی، در قدیم هم سابقه دارد، به طور مثال علاء منجم در کتاب اشجار و اثمار مقام اصفهان را شعبه ای از مقام عراق می داند، و می گوید که مقام اصفهان از این مقام زاییده شده است. همچنین در رسالهٔ کنزالتحف گفته شده زمانی که در مقام عراق، مقام اصفهان را می نوازند، به آن مخالف می گویند.
ای چنگ پرده های سپاهانم آرزوست
( مولوی )
ای آشنای شاهان در پرده سپاهان
به یاد مجلس خسرو چو برکشد مطرب
( حافظ )
راستی را در سپاهان خوش بود آواز رود
( خواجوی کرمانی )

اِصفهان (موسیقی)
از آوازهای موسیقی ایرانی. امروز آن را به دو حالت اجرا می کنند. یکی با محسوس نیم پرده و دیگری با محسوس سه ربع پرده که به گفتۀ علینقی وزیری اصل اصفهان همین دومی است و اجرای اصفهان با محسوس نیم پرده به سبب تأثیر موسیقی غرب است. منظور از محسوس، درجۀ هفتم گام اصفهان و منظور از گام در موسیقی ایرانی دوری از نت ها در فاصلۀ یک اکتاو و یا کمتر از آن یک چهارم درست و یا یک پنجمِ درست است که روی بعضی از درجات آن مقام یا لحن یا گوشۀ خاصی بنا می شود. برخی آواز اصفهان را برگرفته از گام دستگاه همایون می دانند؛ در این صورت شاهد اصفهان درجۀ چهارم همایون است. از لحاظ مقایسه ظاهری گام اصفهان به گام مینور هارمونیک در موسیقی اروپایی شبیه است. آواز اصفهان در بین قوم ترک بسیار متداول است؛ ولی آنان اصفهان را به طرز دیگری می نوازند. گوشه هایی که امروز در اصفهان متداول است عبارت اند از درآمد، جامه دران، بیات راجه، عُشّاق، سوز و گُداز، راز و نیاز، نَغْمه، مثنوی. به جز درآمد، بقیۀ گوشه ها در دستگاه های دیگر نیز اجرا می شوند. در اصفهان از طریق گوشه عُشّاق می توان به دستگاه شور رفت و آن شوری است که شاهد آن یک فاصلۀ پنجم درست بالاتر از شاهد اصفهان است. در گوشۀ عُشّاق نتِ درجۀ سوم اصفهان ربع پرده بالا رفته و حالتی آمرانه و با اقتدار به آن می بخشد؛ معمولاً عشاق پس از بیات راجه نواخته می شود. گوشۀ بیات شیراز فقط در ردیف محمود کریمی اجرا شده است. گوشه ای دیگر نیز در ردیف محمود کریمی موجود است که به آن «گوشه ای در اصفهان» گفته است و اسم معیّنی ندارد. نوع خاصی از درآمد اصفهان که در بین نوازندگان شهر اصفهان رایج است «بیات درویش حسن» نام دارد. دوری از نت ها در فاصلۀ یک اکتاو در اصفهان از مایۀ دو (do) فاصلۀ نت ها و درجه های گام اصفهان از یکدیگر عبارت اند از دومِ بزرگ، دومِ کوچک، دومِ بزرگ، دومِ بزرگ، دومِ نیم بزرگ، دومِ کم افزوده، دومِ کوچک. از آهنگ های معروف اصفهان به آهنگ های زیر می توان اشاره کرد: بت چین از علی اکبر شیدا؛ پیش درآمد اصفهان اثر مرتضی نی داود که روی آن شعر هم گذاشته و اجرا کرده اند؛ و بوی جوی مولیان از روح الله خالقی.

اصفهان مرکز استان اصفهان، در ۳۴۰ کیلومتری جنوب تهران.
• «... این شهر لاجوردی که در جهان بی نظیر است…» منبع -> فاطمه معتمدآریا
• «شهرهایی در تاریخ هستند که نامشان از نام کشورشان شناخته شده تر است و اصفهان یکی از همین شهرهاست.» -> حکمت صالحی
• «اصفهانی ها مردم میهمان دوستی هستند و از میهمانان خود در زمان حیات و درگذشتشان پذیرایی کرده اند. بسیاری از چهره های مشهور اروپایی و آمریکایی در اصفهان به خاک سپرده شده اند همان طور که بسیاری از چهره های فرهنگی اصفهان در اروپا و آمریکا.» -> شاهین سپنتا
• «طرحِ شهرسازی شهری چون اصفهانِ دورهٔ صفوی، بدونِ آگاهی از صورتِ مثالین «باغ بهشت» ـی که همواره منبعِ الهامِ هنرِ ایرانی بوده است، نمی توانست ریخته شود… اصفهان شهر-باغی است که از روی همان بهشتِ خیالینی ساخته شده که ایرانیان صورتِ ذهنی آن را همیشه در خاطرهٔ جمعی خویش حفظ کرده اند… فضای شهر در جوّی رؤیایی غوطه می خورد؛ حال و هوایی که از اصفهان مدینهٔ تمثیلی می سازد.» در جستجوی فضاهای گمشده -> داریوش شایگان
• «ما معتقدیم که استان اصفهان باید در زمینه گردشگری سرمایه گذاری کند. چون پتانسیل بالایی در این زمینه دارد. از سویی اگر در اصفهان کارخانه احداث شود؛ به کارگر نیاز است. درعین حال اصفهانی ها خود در کارخانه ها کار نمی کنند و بیشترین تعداد کارگران کارخانه ها، مهاجر هستند و کمتر از ده درصد کارگران صنایع اصفهان، اصفهانی هستند. وقتی می گوییم اصفهان یک شهر صنعتی است؛ به همراه کلمه صنعت، کارگر می آید و زمینه مهاجرت فراهم می شود. رشد صنعتی اصفهان متناسب با ساخت و فرهنگ اصفهان نبود و به همراه مهاجرت قشر پایین دست جامعه در حاشیه ساکن می شوند.» -> سرهنگ جهانگیر کریمی، معاونت اجتماعی نیروی انتظامی استان اصفهان
• «مردمی نیکوصورت اند و رنگ بدن آنان سپید مایل به سرخی است و اغلب شجاع و مبتکر و کریم و مهمان نوازند و در این باره اخبار عجیبی از آنان نقل شده است.» -> ابن بطوطه، سفرنامه
• «آنگاه که به دیدن مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد جای گرفتم، متوجّه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است؛ چون در زیر این گنبد به خوبی می توان به شاهکار فناناپذیر و خلّاقه ایرانی ها پی برد؛ و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقه خود را به اصفهان و ایران، روزافزون دیدم. به همین جهت می خواهم، بعد از اینکه دیده برهم نهادم، جسدم را را در این خاک مقدّس دفن کنند.» -> آرتور پوپ،
• «اصفهانی است، آخر کفر خودش را می گوید.» -> ضرب المثل فارسی
• «اصفهان نصف جهان» -> ضرب المثل فارسی
• «به زاد و بوم جی اندر شتافتم از ری// چنان به شوق، که کودک به جانب مادر// سواد شهر صفاهان چو گشت سرمه چشم// به هرچه دید دگرگونه آمدش به نظر// شکسته باره از این پیش بود و تنگ فضای// کنون درست و قوی باره است و پهناور» -> وحید دستگردی
• «همیشه بوده هنر کودک اصفهان مادر// اگر نبود صفاهان نبود فضل و هنر» -> وحید دستگردی
• «از آن پس ز کشور مهان جهان// برفتند یکسو سوی اصفهان» -> فردوسی
• «از خلق تو خار و حنظل شام// گلشکر اصفهان ببینم» -> خاقانی
• «اصفهان جنتی است پرنعمت// اصفهانی در او نمی باید» -> شاه طهماسب صفوی
• «اصفهان را نیمه خوانند از جهان// صد جهان من دیده ام در اصفهان// هفت دست و هشت خلد و چارباغ// جنت و باغ ارم رشک جنان// باغ تخت‚آیینه خانه‚ چارحوض// هم نگارستان و هم نقش جهان// قصر عباسی، نمکدان، طوقچی// باغ وحش و شیرخانه پیلکان» -> جلال الدین همایی
• «اصفهان نیمی از جهان گفتند// نیمی از وصف اصفهان گفتند» -> محمدتقی بهار
• «اگرچه زنده رود آب حیات است// ولی شیراز ما از اصفهان به» -> حافظ
• «باد مشک آلود گویی سیب تر بر آتش است// کاندرو قدری گلاب اصفهان افشانده اند» -> خاقانی
• «به زاد و بوم جی اندر شتافتم از ری// چنان به شوق، که کودک به جانب مادر// سواد شهر صفاهان چو گشت سرمه چشم// به هرچه دید دگرگونه آمدش به نظر// شکسته باره از این پیش بود و تنگ فضای// کنون درست و قوی باره است و پهناور» -> وحید دستگردی
• «به شیراز ار نصیب ما نشد از آن می خُلر// مباد آسیبی از دوران، نجف آباد و جلفا را» -> دهقان سامانی
• «حسن انداز بیان از من مجو// خوانسار و اصفهان از من مجو// گرچه هندی در عذوبت شکر است// طرز گفتار دری شیرین تر است» -> اقبال لاهوری
• «خرابه ای که به دل کرد والی حسنت// به اصفهان نتوان گفت ظل سلطان کرد// چو جغد بر سر ویرانه های شاه عباس// نشست عارف و لعنت به گور خاقان کرد» -> عارف قزوینی
• «دریغ از اصفهان و از صفای او// که بوی مشک می دهد هوای او// هواش غم زداید از دل حزین// خوشا خوشا هوای غم زدای او// ز کعبه فرهی بود حجاز را// عراق راست فره از فضای او// ز مردمان شهرهای روم و چین// به اند مردمان روستای او// گل و گیای خلد را بود بَدل// به ماه فرودین گل و گیای او// به گاه گشت گل بتان سروقد// چمان چمان به زیر سروهای او» -> سروش اصفهانی
• «صائب از هند مجو عشرت اصفاهان را// فیض صبح وطن از شام غریبان مطلب» -> صائب تبریزی
• «کرد سپاهان به از حدیقه رضوان// آمدن شاه دادگر به سپاهان// شمس ملوک زمانه ناصردینشاه// بر سر خلق خدای سایه یزدان// شهر سپاهان به فر خویش بیاراست// همچو سبا را به فر خویش سلیمان// بود گر این شهر تختگاه ملکشاه// اینت ملکشه در این مبارک ایوان// مردم از خطه سپاهان سرمه// روشنی دیده را برند به کیهان// خلق سپاهان کنند روشن دیده// اکنون از گرد موکب شه ایران» -> سروش اصفهانی
• «کنون سر همه التفات ها آنست// که یک دوسال دهی رخصت صفاهانم» -> صائب تبریزی
• «که گفته است اصفهان نصف جهان است// اگر باشد جهانی، اصفهان است» -> سینا
• «لوحش الله از زلال خوش گوار زنده رود// بارک الله بر شمال بی غبار زنده رود» -> نورصادقی
• «نکهت حور است یا صفای صفاهان// جبهت جوز است یا لقای صفاهان// دیو رجیم، آنکه بود دزد بیانم// گر دم طغیان زد از همای صفاهان// او به قیامت سپیدروی نخیزد// زانکه سیه بست برقفای صفاهان// اهل صفاهان مرا بدی زچه گویند// من چه خطا کرده ام به جای صفاهان…// کردهِ قصار، پس عقوبت حداد// این مثل است آنِ اولیایِ صفاهان» -> خاقانی
• «نیل کم از زنده رود و مصر کم از جی// قاهره مقهور پادشای صفاهان» -> خاقانی
• «همیشه بوده هنر کودک، اصفهان مادر// اگر نبود صفاهان نبود فضل و هنر» -> وحید دستگردی
• «چشم های تو اصفهان است// هزار بازارِ تو در تو// رهگذر در غلغله ای عظیم غرق می شود// بی اختیارِ رفتن اش// بی اختیارِ نگاه اش// بی اختیارِ بودن اش// گویی ماهی، غرق در آب، بی آنکه نشان از آب بداند» -> مصطفی یاوری آیین
• «تا اون شکوفه بستان دل کنار منس// سه ذرع برف بیفته بازم بهار منس// درازی شب یلدا و کوچه جلفا// چه سرهمش بکنی نصف زلف یار منس» -> صادق ملارجب، دربارهٔ درازی کوچه های جلفا