گویش نیشابوری

گویش نیشابوری گویشی از زبان فارسی که در شهر و شهرستان نیشابور و مناطق پیرامونی آن، از جمله شهرستان فیروزه، شهرستان زبرخان، شهرستان میان جلگه، بخش کدکن[ ۱] و بخش بایگ[ ۲] رایج است. این گویش، که از گونه های گویشی زبان فارسی دری است؛ دارای پیشینه ای دیرینه، و پیوندی ژرف با زبان های ایرانی کهن ( به ویژه زبان پارسی میانه ) می باشد. [ ۳] گویش نیشابوری شباهت زیادی به گویش کوهسرخی دارد که گاهی یکی خطاب می شوند. [ ۴] نیشابور «کانون زیست بوم این گویش» در جایگاه مرکز علمی و شهری بزرگ و جریان ساز در خطه خراسان، نقش برجسته ای در پرورش اهل ادب، اندیشه و هنر داشته[ ۵] و گویش نیشابوری به عنوان یکی از گویش های بنیادی خراسان؛ همراه با هم تباری و پیوستگی دودمانی با گونه گویشی مردم جوین[ ۶] ؛ با گونه های گویشی مردم شهرستان تربت حیدریه، و شهرستان کاشمر همگونی و پیوند دارد. [ ۷] گویش نیشابوری به خاطر نزدیکی بسیار به فارسی دری، [ ۸] از نگاه پژوهش های ادبی و مطالعات تطبیقی مرتبط با متون کهن فارسی، از فزایستگی شایانی برخوردار است به گونه ای که در تصحیح متون برجسته و کهن ادب فارسی از جمله منطق الطیر، اسرارالتوحید و چون این ها، از گنجینه زبانی و واژگانی این گویش بهره برده اند[ ۹] [ ۱۰] [ ۱۱] تا آنجا که برخی به مطابقت بیت به بیت سخن عطار و برگردان آن به گویش نیشابوری پرداخته [ ۱۲] و برخی دیگر، آشنایی با این گویش و واژگان آن را مزیتی نسبی برای محقق ادبی می دانند. [ ۱۳]
گویش نیشابوری، که پیشینه ای دیرینه و با زبان های ایرانی کهن، پیوندی ژرف دارد، از گونه های گویشی زبان فارسی دری است. [ ۱۴] ایران کلباسی گویش نیشابوری را در زمره گویش های منطقه خراسان و در گروه زبان های ایرانی نو جنوب غربی دسته بندی نموده است. [ ۱۵] اما بر پایه دیدگاه ایوانف ( Gilbert Vladimir lvanov؛ خاورشناس روس در مقاله Notes on the ethnology of Khurasan منتشر شده در The Geographical journal در فوریه ۱۹۲۶م ) ؛ گویش نیشابور و جوین، تشکیل دهنده گروه گویشی شمالی خراسان است. او گویش های خراسانی را در سه گروه اصلی شمالی ( نیشابور - جوین ) ، مرکزی ( ترشیز - گناباد ) و جنوبی ( قائن - تون - بیرجند ) تقسیم بندی نموده است. [ ۱۶]
نوشتار محمد مقدسی ( قرن چهارم هجری ) دربارهٔ زبان مردم خراسان در کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، یکی از اسناد قدیم مرتبط با گویش نیشابوری به شمار می آید. او دربارهٔ این گویش نوشته است: «زبان نیشابور ( در میان شهرهای خراسان بزرگ ) ، رساتر و گیراتر است ولی آغاز واژه ها را کسره می دهند و آن را بهٔ اشباع می کنند، مانند: بیگو، بیشو و سین بی فایده می افزایند» مانند: بخردستی، بگفتستی بخفتستی و مانند آن ها. مقدسی در ادامه، حکایتی را در توصیف گویش های خراسان، نقل می نماید که از یاران معدانی شنیدم: یکی از شاهان خراسان، به وزیرش دستور داد مردانی از پنج منطقه اصلی خراسان را گِرد آورد. هنگامی که نوبت به سخن گفتن نیشابوری رسید، شاه گفت: این زبان، برای داوری خوب است. او همچنین؛ زبان مردم مرو را زبان وزارت و نامه نگاری دانست. در «احسن التقاسیم»، دربارهٔ گویش هرات، شهر اصلی دیگر خراسان، نیز توصیفاتی آمده و تصریح شده که این ها زبان ها اصلی خراسانند و دیگران پیرو ایشان هستند و از آن ها ریشه گرفته ند و به آن ها بازمی گردند. مثلا: زبان طوس و نسا نزدیک نیشابوری است. [ ۱۷]