گلرنگ

گلرنگ یا گُلِ خشت ( نام علمی: Carthamus tinctorius ) گیاهی است یکساله که ارتفاع آن به حدود ۶۰ سانتیمتر می رسد. برگ های آن پهن، دندانه دار و بدون دمبرگ می باشد. رگبرگ ها در قسمت زیرین برگ کاملاً نمایان است. گل های آن منفرد، لوله ای و به رنگ زرد مایل به قرمز است که در انتهای ساقه ظاهر می شود. میوه آن سفید و به صورت فندقه بوده که انتهائی آن دارای دسته ای تار نازک است. گلرنگ، یکی از گیاهان دارویی بسیار مهم است که در آشپزی نیز کاربرد دارد و به آن زعفران تقلبی گفته می شود. از گیاه گلرنگ در صنعت رنگرزی نیز استفاده می شود.
این گیاه بومی ایران است و در حال حاضر در بیشتر نقاط دنیا کشت می شود. این گیاه در مناطق مختلف ایران با اسامی مختلفی شناخته می شود، از جمله: کاچیره، کاجیره، کاجره، کازیره، کاپیسه، کاژیره، کاغله، کاغاله، کاخلی، قاقلی، هِچْک، پَلْم ( با پَلِم به معنای آقطی فرق دارد ) ، مُعَصفَر، گُل عُصفُر، کافشه، گل کاغذجیله، گل کِویشَک، قرطم، خِسک، خِسق. این گیاه در بعضی از استان های جنوبی مانند سیستان و بلوچستان هِچْک ودر کرمان گل خِشت نیز نامیده می شود. [ نیازمند منبع]
این گیاه بومی مشرق زمین بوده و پس از آن به سایر مناطق دنیا منتشر شده است و امروزه در اغلب کشورها کاشته می شود؛ در کشور ایران نیز در بلوچستان، خراسان، تفرش، استان کرمان، تبریز و استان چهارمحال و بختیاری و روستای خوی شهرکرد و برخی مناطق دیگر می روید. [ ۲]
گل های لوله ای این گیاه دارای ماده ای قرمز رنگ به نام کارتامین می باشد که در آب به مقدار کم حل می شود ولی در الکل محلول است. کارتامین به علت رنگ زیبایی که دارد در رنگرزی به کار می رود. ماده زردرنگی نیز در گل این گیاه وجود دارد که زرد گلرنگی خوانده می شود. بر اساس مطالعات تجزیه عاملی هر چه میزان کارتامین که موجب رنگ قرمز گل های گلرنگ می شود بیشتر باشد، تعداد دانه در غوزه نیز افزایش پیدا می کند. [ ۳]
میوه گلرنگ دارای پروتئین و حدود ۶۰٪ روغن است که اگر به طریقه فشار سرد به دست آید روغن خوبی برای تغذیه است. این روغن حدود ۷٪ اسیدهای چرب اشباع شده، ۲۰٪ اسید اولئیک، ۶۵ ٪ اسید لینولئیک و ۵٪ اسید لینولنیک دارد.
این روغن دارای چربی های اشباع نشده فراوان است. کسانی که چربی خون بالایی دارند در آشپزی از این روغن استفاده می کنند.
گل های این گیاه را برای رنگین کردن خوراکی ها به ویژه کلوچه ( ایشلی کوکه ) بکار می برند.

گلرنگ (سرده). گلرنگ وحشی ( نام علمی: Carthamus ) نام یک سرده از تیره کاسنیان است.

گیاهان متعلق به جنس Carthamus از تیرۀ کاسنی (مرکبان). گونۀ معروف این جنس، C. tinctorius است. این گیاه، یک ساله یا دوساله، با ساقه ای به ارتفاع ۶۰ سانتی متر، برگ های دندانه دار و خاردار و گل های لوله ای زرد مایل به قرمز و نارنجی شونده است. ظاهراً منشأ اولیۀ آن در عربستان بوده است. از گل های لوله ای این گیاه، دو ماده، یکی زردرنگ و دیگری قرمزرنگ به نام کارتامین می گیرند که در رنگرزی کاربرد دارند. این گونه و برخی گونه های دیگر این جنس، خواص دارویی نیز دارند. از گلرنگ برای تولید زعفران تقلبی استفاده می کنند. گونه C. tinctorius را در فارسی، کافشه و کاجیره و در عربی قُرطم می نامند.