گز

گون گزی درختچه ای چندساله و خودرو با ساقه چوبی است که ارتفاع آن به نیم متر تا یک متر می رسد. ساقه های چوبی که از این گیاه منشعب می گردند که تدریج بر تعداد آنها در قسمت های فوقانی افزوده می شود. رشد شاخه های این گیاه بیشتر در جهت افقی و کمی متمایل به طرف بالاست و در انتهای شاخه های کرکدار، گل هایی به رنگ سفید متمایل به زرد قرار دارند که هر دوپایه گل بر روی یک نهنج کرکدار است. گون گزی به ویژه به دلیل تغذیه پسیل گون ( cyamophila dicora ) و تولید مان ارزشمند انگبین گون مورد توجه قرار دارد. گز انگبین توسط فعالیت حشرهای بر روی این گیاه تولید می شود.
گزانگبین خشک ماده ای با طعم شیرین ملایم، بوی مطبوع، ساختار جامد، شکننده و رنگ سفید مایل به زرد است. این ترکیب در اثر گرما و رطوبت به صورت نرم و چسبنده درمی آید. در گذشته ترکیب گزانگبین حدود پنجاه درصد از فرمولاسیون گز را به خود اختصاص می داد ولی در حال حاضر به دلیل کاهش حجم این ترکیب از محصولات جانشین استفاده می شود که از جمله آن ها می توان به ترکیبات گز علفی، ترنجبین، شیرخشت، بیدخشت و بادکا ( گلوکز مایع حاصل از هیدرولیز اسیدی نشاسته ) اشاره نمود.
گز سوغات اصلی اصفهان بوده، به همین مناسبت، ۲۶ بهمن ماه در تقویم گردشگری ایران به نام روز گز اصفهان نام گذاری شده است. گفته می شود گز اصفهان از زمان صفویه و همزمان با شکوفا شدن مجدد هنر و فرهنگ ایرانی در اصفهان به وجود آمده است. در دوران قاجار، این محصول به کشورهای دیگر صادر شد و یکی از شیرینی هایی بود که به پادشاهان کشورهای دیگر هدیه داده می شد. شیرینی ای که در نواحی اصفهان به نام گز ساخته می شود نام خود را از شهد ترشح یافته از پسیل گز که اختصاصاً بر روی این درختچه جایگیر می شود، گرفته است. گزانگبین که در منابع مختلف تحت عنوان های ترنگبین گون، انگبین گون، گز خوانسار، ترنجبین اصفهان و شهد پارسی نام برده شده است. یکی از معدود قندهای فروکتوز به تنهایی در طبیعت است. نوع اصیل این شیرینی که هنوز هم به صورت سفارشی ساخته می شود دارای درصد کمی از عصاره گزانگبین است و آنچه به گز شیرین اصفهان هویت داده همین عصاره و شهد انگبین یا گزانگبین است که از درختچه هایی به همین نام یعنی گزانگبین در نواحی خوانسار به دست می آید. عامل تولیدکننده گزانگبین حشره کوچکی است تقریباً به اندازه پشه که روی ساقه یا برگ های درخت گزانگبین خانه می سازد. سپس از شیره پرورده این گیاه تغذیه کرده و شهد تولید می کند. این عمل، یعنی تولید قند طبیعی توسط این حشره که شاید عملی همانند تولید عسل در زنبور عسل است، چندان شناخته شده نیست و نیاز به تحقیقات بیشتر دارد. از اواخر شهریورماه و زمانی که نسیم خنک پاییزی وزان می شود، دانه های براق و زرد رنگی همانند ارزن از درختچه های گز انگبین به دست می آید که به آن عصاره گزانگبین می گویند. ارزش گزِ انگبین دار معمولاً ۴ تا ۵ برابر ارزش شیرینی گز معمولی است.

1ـ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 87، ص 190، روایت 5.
ذراع همان فاصله آرنج تا نوک انگشت وسطی است و اندازه تقریبی آن ۵۰ سانتی متر می شده و تقریبا به اندازه دو وجب است. ( به اندازه خط کش نیم متر فلزی بزازی که این متر به متر بزازی معروف میباشد چراکه این متر ابزار بسیار مهمی برای پارچه فروشان و بزازان هست و در ضمن به این میله ی فلزی پنجاه سانتیمتری نیم گَز هم می گویند که یک گز آن برابر یک متر می شود )
در باب ذراع و ذرع هم باید گفت که ذراع گویا همان فاصله آرنج تا نوک انگشت وسطی است اما ذرع گاهی همین معنی و گاهی در ریاضی برابر گز و حدود یک متر آمده است.

درختی است زیبا دارای برگ هایی باریک، نوک تیز و فشرده به هم دارد. از شاخه های این درخت ماده ای به خارج ترشح می شود که به گز انگبین موسوم است و دارای ساکارز، موسیلاپ و پراکسیداز است؛ و به علت شور بودن برگ های آن فقط شتر و شترسانان از آن استفاده می کنند، اما برای تغذیهٔ سایر حیوانات دیگر نامرغوب است.
در ایران پنج گونه از درخت گز می روید: کورگز یا گز شاهی که گاهی از ۱۵ متر هم فراتر می رود که بیشتر در سیستان یافت میشود ، گز خوانسار یا گز انگبین که از آن انگبین تهیه می شود، یلقون ( با اسم علمی تاماریکس پالازی ) که در حوالی کرج یافت می شود، تاماریکس تتراندر که در حوالی شیراز می روید و تمیس که در جنگل های شمالی ایران دیده می شود.
شیرینی ای که در نواحی اصفهان به نام گز ساخته می شود نیز نام خود را از شهد ترشح یافته از پسیل گز که اختصاصاً بر روی این درختچه جایگیر می شود گرفته است. ارزش گزانگبین در این است که یکی از معدود قندهای فروکتوز به تنهایی در طبیعت می باشد. گزانگبین در منابع مختلف تحت عناوین گز خوانسار، انگبین گون، ترنجبین اصفهان و شهد پارسی نام برده شده است
در نبرد رستم و اسفندیار، رستم، با راهنماییِ سیمرغ، با تیری از چوب درخت گز بر چشمِ اسفندیار زد.