گرسیوز

گرسیوز (پسر پشنگ). گرسیوز ( گَرسیوَز وَگیرَگان ) در شاهنامه فردوسی فرمانده سپاه توران است. او پسر پشنگ و برادر کوچک افراسیاب است. افراسیاب دو برادر داشت یکی اَغریرَث و دیگری گرسیوز. در شاهنامه اغریرث صفات مثبت و گرسیوز صفات منفی دارد. گرسیوز در حماسهٔ بانوگشسب نامه نیز نقش دارد.
این نام در اوستا کَرِسیوَزدَ آمده است و به معنای کم استقامت می باشد ( کَرسیه= لاغر و اندک، وَزدَه=نیرو و پایداری ) . نام خانوادگی وگیرگان برای او در کتاب دینکرد آمده. نام وگیرگان منسوب به کوهی به نام وگیر است که مقر افراسیاب بوده است. [ ۱]
در آغاز کتاب هفتم دینکرد درباره او آمده: «آمد به کی خسرو سیاوخشان که با آن افراسیاب تور جادو و خویشاوند نابکار او گرسیوز وگیرگان و بسیاری دیگر می رانندگان بدتر جهان را شکست داد و زد. »[ ۱]
او به افراسیاب نزدیک است و افراسیاب با او رایزنی و رازگویی می کند. معاشرت نزدیک سیاوش، شاهزادهٔ ایرانی با افراسیاب تورانی، رشک گرسیوز را برمی انگیزد و او سرانجام موجب کشته شدن سیاوش می شود. کیخسرو شاه ایران او را به کین سیاوش بکشت.
در شاهنامه گرسیوز در آغاز تصویر مثبت دارد ولی در ادامه داستان از او با عناوین «گرسیوز دام ساز»، «گرسیوز فریبکار» و «حیله ساز» یاد می شود. صفت های دیگر او در شاهنامه عبارت اند از تیغ زن و شیرگیر و در بانوگشسب نامه از او با صفات تیزچنگ و بدفعل یاد شده.
در جنگ میان افراسیاب و کیکاووس، افراسیاب در مرحله ای برای اعلام آشتی با سیاوش، گرسیوز را با اسبان و هدایای گران بها به همراه دویست تن از نخبگان لشکری به جبههٔ جنگ نزد سیاوش فرستاد تا او را ترغیب به صلح، همچنین پناهنده به توران گردد. سیاوش پس از یک هفته رایزنی با رستم پیشنهادها را پذیرفت. [ ۲]
از کارهای مهم گرسیوز دستگیری بیژن به فرمان افراسیاب در تراژدی بیژن و منیژه است.

گَرْسیوَز
گَرْسیوَز
در شاهنامۀ فردوسی، پسر پشَنگ و برادر افراسیاب. گرسیوَز به هنگام تاختن افراسیاب به ایران سپهدار او بود. چون جنگ واقعی میان افراسیاب و سیاوش به آشتی انجامید و سیاوش، آزرده از پدر، توران را برای اقامت خود برگزید، پیران او را بر آن داشت تا با یکی از دختران گرسیوز ازدواج کند. سیاوش دستور داد که چهرۀ گرسیوز را بر دیوارهای سیاوُشگرد، که خود بنا نهاده بود نقاشی کنند، اما گرسیوز با دیدن سیاوشگرد و توانایی های سیاوش کینۀ او را به دل گرفت. گرسیوز به دروغ به افراسیاب گفت که سیاوش آهنگ فریب دارد. افراسیاب گرسیوز را به نزد سیاوش فرستاد و او را با فرنگیس نزد خود خواند. گرسیوز در توطئه ای آکنده از دروغ و نیرنگ او را از رفتن به نزد افراسیاب بر حذر داشت و کار این دو را به نبرد کشاند، که سرانجام سر سیاوش را به فرمان افراسیاب در طشتی زرین بریدند. در داستان بیژن و منیژه، گرسیوز بیژن را به بند کشید و در چاهی زندانی کرد. سپس سنگ اَکوان دیو را بر درِ چاه نهادند. گرسیوز به فرمان افراسیاب به کاخ منیژه رفت و منیژه را بر سر چاه بیژن برد. گرسیوز در نبرد افراسیاب و کِیخُسرو سپهدار برادرش بود. رستم در گنگ دژ، گرسیوز را اسیر کرد. کِیکاوس فرمود تا او را در جایی تاریک به بند کشیدند. در این هنگام افراسیاب از برابر هوم گریخت و به دریاچۀ چَیچَست پناه برد. هوم برای دستگیر کردن افراسیاب چارۀ کار را در شکنجه دادن گرسیوز دید، تا افراسیاب از شنیدن صدای نالۀ او خود را بنمایاند و چنین شد. پس از کشتن افراسیاب، گرسیوز را هم به دو نیم کردند.