کمپانی هند شرقی بریتانیا ( انگلیسی: The British East India Company ) یا کمپانی جان ( انگلیسی: John Company ) ، [ ۱] در ابتدا یک شرکت انگلیسی و سپس یک شرکت سهامی بریتانیایی[ ۲] بود که ملکه الیزابت اول در ۳۱ دسامبر ۱۶۰۰ امتیازنامه ای سلطنتی را به هدف کسب امتیازهای تجاری در هندوستان به آن اعطا کرد. امتیازنامهٔ شاهی به شکلی مؤثر کمپانی معظم هند شرقی نوظهور را به سوی انحصار ۲۱سالهٔ همهٔ امور تجاری در هند شرقی ( یعنی بخشی که امروزه به آن ناحیهٔ دریایی جنوب شرق آسیا گفته می شود ) رهنمون شد. کمپانی از یک بنگاه تجاری جاه طلب به چیزی تبدیل شد که در عمل زمام امور هندوستان را تا هنگام زوال در سال ۱۸۵۸ در دست داشت.
هر چند در اساس نامهٔ این شرکت آمده «مجموعه ای از شرکای تجاری لندن که در هند شرقی بازرگانی می کنند» اما این شرکت به جایی رسید که نیمی از کنترل تجارت دنیا را در اختیار گرفت به ویژه تجارت پنبه، ابریشم، نیل، نمک، ادویه، نیتر، چای، و تریاک. این شرکت سرآغازی بر امپراتوری بریتانیا در هند شد. [ ۳]
پیش از بریتانیایی ها، پرتغالی ها با تشکیل هند پرتغال در بیشتر سال های سدهٔ ۱۶ تجارت در این نواحی را در دست داشتند. بعدها چندین شرکت هلندی نیز در آنجا مشغول به بازرگانی شدند و در سال ۱۶۰۲ میلادی این شرکت ها با هم ادغام شده و کمپانی هند شرقی هلند ( VOC ) را تشکیل دادند. این شرکت نخستین اوراق سهام ثابت را از سال ۱۶۱۲ عرضه کرد. این در حالی بود که سهام شرکت هند شرقی بریتانیا را بازرگانان ثروتمند و آریستوکرات ها در اختیار داشتند. [ ۴] در ابتدا دولت انگلستان هیچ سهامی نداشت و تنها به نظارت غیرمستقیم می پرداخت تا اینکه در سال ۱۶۵۷ شرکت سهامی عام شد. [ ۵]
شرکت هند شرقی بریتانیا در طول سدهٔ نخست فعالیت خود، روی تجارت متمرکز بود و قصد ایجاد امپراتوری در هند نداشت. این نیت با زوال گورکانیان در طول سدهٔ ۱۸ تغییر یافت و شرکت هند شرقی بریتانیا علاقه مند به گسترش سرزمین شد و بدین منظور مجبور شد با هم قطاران فرانسوی خود مبارزه کند. این جنگ ها با کمپانی هند شرقی فرانسه تحت عنوان جنگ های کارناتیک و در دهه های ۱۷۴۰ و ۱۷۵۰ صورت گرفت. پیروزی بریتانیایی ها در نبردهای پلاسی و بکسر باعث شد تا شرکت هند شرقی بریتانیا کنترل بنگال و بخش اعظم قدرت سیاسی و نظامی هند را در دست بگیرد. در دهه های بعد این شرکت به تدریج سرزمین هایی را که در اختیار داشت افزایش داد و توانست اکثر مناطق شبه قارهٔ هند را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم توسط حاکمان دست نشاندهٔ محلی در اختیار بگیرد. در این راه ارتش های فرمانداری ها که مملو از سیپوی ها ( هندی های بومی ) بودند به بسط قدرت ایشان کمک شایانی کرد.
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفهر چند در اساس نامهٔ این شرکت آمده «مجموعه ای از شرکای تجاری لندن که در هند شرقی بازرگانی می کنند» اما این شرکت به جایی رسید که نیمی از کنترل تجارت دنیا را در اختیار گرفت به ویژه تجارت پنبه، ابریشم، نیل، نمک، ادویه، نیتر، چای، و تریاک. این شرکت سرآغازی بر امپراتوری بریتانیا در هند شد. [ ۳]
پیش از بریتانیایی ها، پرتغالی ها با تشکیل هند پرتغال در بیشتر سال های سدهٔ ۱۶ تجارت در این نواحی را در دست داشتند. بعدها چندین شرکت هلندی نیز در آنجا مشغول به بازرگانی شدند و در سال ۱۶۰۲ میلادی این شرکت ها با هم ادغام شده و کمپانی هند شرقی هلند ( VOC ) را تشکیل دادند. این شرکت نخستین اوراق سهام ثابت را از سال ۱۶۱۲ عرضه کرد. این در حالی بود که سهام شرکت هند شرقی بریتانیا را بازرگانان ثروتمند و آریستوکرات ها در اختیار داشتند. [ ۴] در ابتدا دولت انگلستان هیچ سهامی نداشت و تنها به نظارت غیرمستقیم می پرداخت تا اینکه در سال ۱۶۵۷ شرکت سهامی عام شد. [ ۵]
شرکت هند شرقی بریتانیا در طول سدهٔ نخست فعالیت خود، روی تجارت متمرکز بود و قصد ایجاد امپراتوری در هند نداشت. این نیت با زوال گورکانیان در طول سدهٔ ۱۸ تغییر یافت و شرکت هند شرقی بریتانیا علاقه مند به گسترش سرزمین شد و بدین منظور مجبور شد با هم قطاران فرانسوی خود مبارزه کند. این جنگ ها با کمپانی هند شرقی فرانسه تحت عنوان جنگ های کارناتیک و در دهه های ۱۷۴۰ و ۱۷۵۰ صورت گرفت. پیروزی بریتانیایی ها در نبردهای پلاسی و بکسر باعث شد تا شرکت هند شرقی بریتانیا کنترل بنگال و بخش اعظم قدرت سیاسی و نظامی هند را در دست بگیرد. در دهه های بعد این شرکت به تدریج سرزمین هایی را که در اختیار داشت افزایش داد و توانست اکثر مناطق شبه قارهٔ هند را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم توسط حاکمان دست نشاندهٔ محلی در اختیار بگیرد. در این راه ارتش های فرمانداری ها که مملو از سیپوی ها ( هندی های بومی ) بودند به بسط قدرت ایشان کمک شایانی کرد.
wiki: کمپانی هند شرقی بریتانیا