کتیبه

[ویکی فقه] کتیبه در دو معنا استعمال شده است. ۱. کتیبه به تخته سنگ، کاشیکاری یا سطح دیگری گفته می شود که معمولاً واقعه ای تاریخی بر روی آن کنده کاری یا نوشته شده باشد. معمولاً کتیبه به نوشته ای اطلاق می شود که بر روی سنگ، در حاشیه سردر ساختمان ها؛ یا گوشه های پارچه های خاص نظیر پرده، سفره، و بیرق؛ و یا بر صفحه های کتاب نگارش می یابد. ۲. کَتیبَه که جمع آن کتایب است، به معنای گروهی از لشگر آمده است.
در اصطلاح امروز، معادل گردان می‏باشد.
کتیبه درکلام حضرت علی
در جریان جنگ جمل این گونه نقل شده است:
«وَ لَمَّا عادَ رُسُلُ امیرِالْمُؤْمِنینَ (علیه السلام) مِنْ طَلْحَةَ وَ الزُّبَیْرِ وَ عائِشَةَ بِاصْرارِهِمْ عَلی خِلافِهِ وَ اقامَتِهِمْ عَلی‏ نَکْثِ بَیْعَتِهِ... کَتَّبَ الْکَتائِبْ وَ رَتَّبَ الْعَساکِرْ»
هنگامی که فرستاده‏های امیرمؤمنان حضرت علی علیه‏السلام به سوی طلحه و زبیر و عایشه، بازگشتند و گزارش دادند که ایشان بر مخالفت خود با آن حضرت و نقض بیعت اصرار دارند، حضرت علی علیه‏السلام گردانها را مرتب کرد و لشگرها را بیاراست.
همچنین در جریان جنگ صفین می‏خوانیم:
«وَ باتَ عَلی‏ علیه‏السَّلام تِلْکَ اللَّیلة کُلّها یُعبَّی النَّاسَ وَ یُکَتِّبُ الْکَتائِب» حضرت علی علیه‏السلام شب را به صبح رسانید، (شب اول ماه صفر که جنگ صفین در آن ماه آغاز شد) در حالی که مردم را آماده جنگ و گردانهای جنگی را مهیّاکرده بود.

[ویکی اهل البیت] کتیبه به نوشته ای اطلاق می شود که بر روی سنگ در حاشیه سردر ساختمان ها یا گوشه های پارچه های خاص نظیر پرده، سفره و بیرق و یا بر صفحه های کتاب نگارش می یابد.
سنگ نبشته های (کتیبه های) یافت شده در مصر و بین النهرین و مواردی مانند آن به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی گردد. این کتیبه ها بیشتر فرمان شاهان و فرمانروایان و توصیف وقایع و تاریخ جنگ ها بوده اند.
از کتیبه های مهم دوران باستان در ایران و نواحی اطراف آن یکی کتیبه آشور بانیپال در ذکر فتح شهر شوش و وقایع پس از آن و دیگر کتیبه های دوگانه داریوش هخامنشی در بیستون به زبان های پارسی قدیم و عیلامی بابلی است که یکی به کتیبه بزرگ و دیگری به کتیبه کوچک موسوم است.
از شاهان هخامنشی کتیبه های متعددی در تخت جمشید، شوش، نقش رستم و همدان برجای مانده است. کتیبه داریوش اول در شوش را فرانسویان کشف کردند. این کتیبه مفصل تر از کتیبه بیستون و نقش رستم (از کتیبه های دیگر این شاه و شاهان دیگر هخامنشی) است. در نقش رستم، محلی در 4 کیلومتری تخت جمشید، چهار مقبره از شاهان هخامنشی به صورت مغاک هایی بر سینه کوهی از سنگ یکپارچه برجای مانده است.
در این مکان کتبیه هایی درباره جنگ ها و فتوحات داریوش و خشایارشاه وجود دارد. در همدان نیز کتیبه ای از داریوش در کوه الوند به زبان پارسی، عیلامی و آشوری نگارش یافته است. محتوای آن وصف اهورامزدا و کمک های او و ذکر وقایع سلطنت داریوش است. کتیبه ای از خشایارشاه نیز در همان مکان با وصف اهورامزدا و ذکر سلطنت او وجود دارد. کتیبه دیگر از اردشیر دوم بر پایه ستونی به سه زبان مذکور است که هم اکنون در موزه بریتانیا قرار دارد. مضمون این کتیبه وصف اجداد اردشیر دوم و تالاری است که او بنا نهاده است.
کتیبه نگاری در بناهای یادبود، مقبره ها، مساجد، مدارس علمیه، بقعه ها، عمارات باشکوه، ستون ها و جاهای مناسب دیگر بکار می رفته است و به این ترتیب در این مکان ها آثار ارزشمندی از هنر خوشنویسی و کتیبه نگاری به اشکال عمودی یا افقی خلق شده و به یادگار مانده است. تجزیه و تحلیل این آثار از منظرهای گوناگونِ هنری و موضوعی می تواند دریچه هایی فراسوی تاریخ، تمدن و فرهنگ اسلامی بر دیدگان پژوهندگان معاصر بگشاید.
دو عامل مهم موجب رشد و ترقی خوشنویسی زیر سایه اسلام شد. یکی این که چون مسلمانان معتقد بودند آیات قرآن از نظر ظاهر و باطن، الهی و معجزه است پس به کتابت آیات در درون و بیرون بناهای اسلامی همت گماردند. دیگر آن که نگارش نسخ خطی عربی و فارسی ــ با تحول در سبک نگارش اشکال و اعجام آنها در سیر ایام ــ باعث شد که خوشنویسی این زبان ها جزء لاینفک هنرهای تزیینی آنان شود.
انواع مختلف خطوط شامل کوفی، نسخ، ثلث، طغری، ریحان، محقق، نستعلیق و جز آن در کتیبه نگاری های اسلامی از صدر اسلام تاکنون مورد استفاده قرار گرفته اند. از میان خطوط یاد شده، خط ثلث به سبب دور و تموج آن و نیز به جهت حرکات نرم قلم، درشتی و برجستگی حروف و قابلیت تزیین و ایجاد نقش و نگار در کتیبه نویسی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. مضمون کتیبه ها در بناهای ایران شامل آیات قرآن، احادیث نبوی، شعر، ماده تاریخ، تاریخ بناها یا نام بنیان گذارانشان و مواردی جز آن است.

کتیبه (شعر). کتیبه عنوان یکی از مشهورترین شعرهای مهدی اخوان ثالث ( م. امید ) است. [ ۱] [ ۲]

کتیبه (۲)
نگاره ای قاب مانند به شکل لوزی یا مستطیل. گاهی در ترکیب با شکل های دیگر هندسی در نقشۀ فرش، برای نوشتن شعر، تاریخ بافت و اسم بافنده از آن بهره می گیرند. نگارۀ کتیبه را گاهی مانند نقش خاتم، پر از نقشِ گُل های ریز تزیین می کنند.