[ویکی فقه] قریش برای جلوگیری از اختلاف و جنگ و به دلیل نیاز به امنیت در راستای اهتمام به مسائل بازرگانی، کاروان های تجاری و امور کعبه، پیمان های صلحی را بین خود منعقد کردند، حلف المطیبین و حلف الفضول از مهم ترین معاهدات صلح در بین قریشیان قبل از اسلام است.
شهر مکه پیش از بعثت پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلّم) نه حکومتی داشت و نه ماموران رسمی که انتظامات شهر را به عهده گیرند؛ در عوض عهد و پیمان و سوگند و حق جوار (پناهدگی و بست نشینی) که قریش سخت پای بند آن بود، این نقیصه را جبران می کرد. وفای به عهد، یک خصلت پسندیده بود که در میان اعراب جاهلی، رواج داشت. زندگی بادیه نشینی این خصلت را بر اعراب جاهلی تحمیل کرده بود. روحیه حمایت از مظلومان و هم پیمانی با افراد غریب و بی پناه در بین بعضی از اعراب وجود داشت؛ چرا که در آن زمان که اکثر مردم عرب به چپاول گری و غارت می پرداختند، عده ای مظلوم که توان مقاومت نداشتند، صدمه های زیادی می دیدند. از این رو اعراب در برخی موارد برای حمایت از مظلومان، باهم هم پیمان می شدند. از جمله نمونه های هم پیمانی اعراب برای حمایت از مظلومان، پیمان حلف الفضول است.
حلف المطیبین
پس از مرگ عبدمناف و عبدالدار، از فرزندان قصی بن کلاب، بین فرزندانشان در به دست گرفتن امور مکه اختلاف افتاد، آنان به دو دسته شدند و هر یک از طوایف قریش به یکی از این دسته ها پیوستند.دسته اول: به ریاست بنی عبدمناف؛دسته دوم: به ریاست بنی عبدالدار.بنی مخزوم، بنی سهم، بنی جمح و بنی عدی با بنی عبدالدار پیمان بستند؛ بنی اسد و بنی زهره و بنی تیم و بنی حارث به بنی عبدمناف پیوستند. هر گروه با هم، علیه گروه دیگر، هم قسم شدند؛ طرفداران و حامیان بنی عبدمناف دست خود را در قدحی از طیب فرو بردند و به کعبه مالیدند و بر استواریشان تأکید کردند و در مقابل حامیان بنی عبدالدار نیز دستان خود را در قدحی از خون فرو برده بر دیوار کعبه مالیدند و قسم خوردند که تسلیم نشوند و کفش از پا در نیاوردند تا پیروز شوند. اما سرانجام دو طرف به صلح رضایت دادند و مناصب مکه را بین خود تقسیم کردند.
حلف الفضول
پس از بازگشت، قریش از جنگ فجار که در ماه شوال به انجام رسید، در ماه ذی القعده همان سال، پیمانی با نام حلف الفضول بین بنی هاشم و بنی مطلب بن عبدمناف و بنی زهره بن کلاب و بنی تمیم بن مره و بنی حارث بن فهر در خانه عبدالله بن جدعان تمیمی، منعقد شد. آنان پیمان بستند که تا دریایی هست که پشمی را خیس می کند، همواره مظلوم را برای رسیدن به حق یاری دهند و در امور زندگی با آنها مواسات کنند. سبب این پیمان این بود که مردی از بنی اسد، از یمن به مکه آمد و کالایی به عاص بن وائل سهمی فروخته بود، عاص در پرداخت آن تعلل می کرد به نحوی که مرد مأیوس شد، آن مرد به قریش پناهنده شد و از آنان یاری خواست؛ اما کسی حق او را نگرفت؛ ناچار، هنگامی که قریش در اطراف کعبه در انجمن های خویش بودند، بالای کوه ابوقبیس رفته و شکایت خود را ضمن شعری اعلام نمود. عده ای از قریشیان از این واقعه شرمنده شده به فکر چاره افتادند. اول کسی که در این کار پیش قدم شد، زبیر بن عبدالمطلب بود. او طوائف قریش را در دارالندوه فراهم ساخت و از آنجا به خانه عبدالله بن جدعان رفتند و آنجا پیمان بستند که برای یاری هر ستمدیده و گرفتن حق وی همداستان باشند و اجازه ندهند که در مکه بر احدی ستم شود، قریش این پیمان را حلف الفضول نامید.در علت این نام گذاری، دو مطلب عنوان شده:۱. از آنجا که میان قریش، پیمان های بسیاری بر اساس دفاع و توانمندی هر چه بیشتر این قبیله، بسته می شد؛ همچون مطیبون که در آن قبایل قریش هم پیمان شدند که «تا کوه حراء و کوه شبیر، باقی است و تا دریایی است که پشمی را خیس کند، کعبه را وانگذارند.» هاشم و اسد و زهره و تیم و الحارث بن فهر در این پیمان هم قسم شدند که هر ستمدیده ای را یاری کنند و حق او را از ظالم باز پس گیرند. لذا قریش آن را از یک پیمان برتر دانسته و به آن حلف الفضول اطلاق کردند. ۲. گفته شده که در گذشته دور، گروهی از قبیله جرهم و قطورا به نام های فضیل بن حارث و فضیل بن وداعه و مفضل بن فضاله، هم قسم شدند که تا ستمگری در مکه است در شهر اقامت نکنند. از این رو، به واسطه وجود این سه نفر فضل در این پیمان به این نام، معروف شده است؛ اما این پیمان، میان قریش منسوخ شده جز نام چیزی از آن باقی نمانده بود، پس قریش برای تجدید آن یکدیگر را فراخوانده و در خانه عبدالله بن جدعان که از سن و سال بیشتری، نسبت به دیگران برخوردار بود، جمع شده و دوباره پیمان بستند و سوگند یاد کردند. پیامبر اسلام بیست ساله و به قول یعقوبی از بیست سال گذشته بود که در حلف الفضول شرکت کرد. از رسول خدا روایت شده است که پس از بعثت و هجرت به مدینه، فرمودند: «لقد شهدت خلفا فی دار عبدالله بن جدعان لو دعیت إلی مثله لأجبت و ما زاده الإسلام إلا تشدیدا؛ در سرای عبدالله بن جدعان، در پیمانی حضور یافتم که اگر در اسلام هم به مانند آن دعوت می شدم، اجابت می کردم و اسلام جز استحکام، چیزی بر آن نیفزوده است.»
شهر مکه پیش از بعثت پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلّم) نه حکومتی داشت و نه ماموران رسمی که انتظامات شهر را به عهده گیرند؛ در عوض عهد و پیمان و سوگند و حق جوار (پناهدگی و بست نشینی) که قریش سخت پای بند آن بود، این نقیصه را جبران می کرد. وفای به عهد، یک خصلت پسندیده بود که در میان اعراب جاهلی، رواج داشت. زندگی بادیه نشینی این خصلت را بر اعراب جاهلی تحمیل کرده بود. روحیه حمایت از مظلومان و هم پیمانی با افراد غریب و بی پناه در بین بعضی از اعراب وجود داشت؛ چرا که در آن زمان که اکثر مردم عرب به چپاول گری و غارت می پرداختند، عده ای مظلوم که توان مقاومت نداشتند، صدمه های زیادی می دیدند. از این رو اعراب در برخی موارد برای حمایت از مظلومان، باهم هم پیمان می شدند. از جمله نمونه های هم پیمانی اعراب برای حمایت از مظلومان، پیمان حلف الفضول است.
حلف المطیبین
پس از مرگ عبدمناف و عبدالدار، از فرزندان قصی بن کلاب، بین فرزندانشان در به دست گرفتن امور مکه اختلاف افتاد، آنان به دو دسته شدند و هر یک از طوایف قریش به یکی از این دسته ها پیوستند.دسته اول: به ریاست بنی عبدمناف؛دسته دوم: به ریاست بنی عبدالدار.بنی مخزوم، بنی سهم، بنی جمح و بنی عدی با بنی عبدالدار پیمان بستند؛ بنی اسد و بنی زهره و بنی تیم و بنی حارث به بنی عبدمناف پیوستند. هر گروه با هم، علیه گروه دیگر، هم قسم شدند؛ طرفداران و حامیان بنی عبدمناف دست خود را در قدحی از طیب فرو بردند و به کعبه مالیدند و بر استواریشان تأکید کردند و در مقابل حامیان بنی عبدالدار نیز دستان خود را در قدحی از خون فرو برده بر دیوار کعبه مالیدند و قسم خوردند که تسلیم نشوند و کفش از پا در نیاوردند تا پیروز شوند. اما سرانجام دو طرف به صلح رضایت دادند و مناصب مکه را بین خود تقسیم کردند.
حلف الفضول
پس از بازگشت، قریش از جنگ فجار که در ماه شوال به انجام رسید، در ماه ذی القعده همان سال، پیمانی با نام حلف الفضول بین بنی هاشم و بنی مطلب بن عبدمناف و بنی زهره بن کلاب و بنی تمیم بن مره و بنی حارث بن فهر در خانه عبدالله بن جدعان تمیمی، منعقد شد. آنان پیمان بستند که تا دریایی هست که پشمی را خیس می کند، همواره مظلوم را برای رسیدن به حق یاری دهند و در امور زندگی با آنها مواسات کنند. سبب این پیمان این بود که مردی از بنی اسد، از یمن به مکه آمد و کالایی به عاص بن وائل سهمی فروخته بود، عاص در پرداخت آن تعلل می کرد به نحوی که مرد مأیوس شد، آن مرد به قریش پناهنده شد و از آنان یاری خواست؛ اما کسی حق او را نگرفت؛ ناچار، هنگامی که قریش در اطراف کعبه در انجمن های خویش بودند، بالای کوه ابوقبیس رفته و شکایت خود را ضمن شعری اعلام نمود. عده ای از قریشیان از این واقعه شرمنده شده به فکر چاره افتادند. اول کسی که در این کار پیش قدم شد، زبیر بن عبدالمطلب بود. او طوائف قریش را در دارالندوه فراهم ساخت و از آنجا به خانه عبدالله بن جدعان رفتند و آنجا پیمان بستند که برای یاری هر ستمدیده و گرفتن حق وی همداستان باشند و اجازه ندهند که در مکه بر احدی ستم شود، قریش این پیمان را حلف الفضول نامید.در علت این نام گذاری، دو مطلب عنوان شده:۱. از آنجا که میان قریش، پیمان های بسیاری بر اساس دفاع و توانمندی هر چه بیشتر این قبیله، بسته می شد؛ همچون مطیبون که در آن قبایل قریش هم پیمان شدند که «تا کوه حراء و کوه شبیر، باقی است و تا دریایی است که پشمی را خیس کند، کعبه را وانگذارند.» هاشم و اسد و زهره و تیم و الحارث بن فهر در این پیمان هم قسم شدند که هر ستمدیده ای را یاری کنند و حق او را از ظالم باز پس گیرند. لذا قریش آن را از یک پیمان برتر دانسته و به آن حلف الفضول اطلاق کردند. ۲. گفته شده که در گذشته دور، گروهی از قبیله جرهم و قطورا به نام های فضیل بن حارث و فضیل بن وداعه و مفضل بن فضاله، هم قسم شدند که تا ستمگری در مکه است در شهر اقامت نکنند. از این رو، به واسطه وجود این سه نفر فضل در این پیمان به این نام، معروف شده است؛ اما این پیمان، میان قریش منسوخ شده جز نام چیزی از آن باقی نمانده بود، پس قریش برای تجدید آن یکدیگر را فراخوانده و در خانه عبدالله بن جدعان که از سن و سال بیشتری، نسبت به دیگران برخوردار بود، جمع شده و دوباره پیمان بستند و سوگند یاد کردند. پیامبر اسلام بیست ساله و به قول یعقوبی از بیست سال گذشته بود که در حلف الفضول شرکت کرد. از رسول خدا روایت شده است که پس از بعثت و هجرت به مدینه، فرمودند: «لقد شهدت خلفا فی دار عبدالله بن جدعان لو دعیت إلی مثله لأجبت و ما زاده الإسلام إلا تشدیدا؛ در سرای عبدالله بن جدعان، در پیمانی حضور یافتم که اگر در اسلام هم به مانند آن دعوت می شدم، اجابت می کردم و اسلام جز استحکام، چیزی بر آن نیفزوده است.»
wikifeqh: پیمان های_قریش