پرتو گاما

گاما پرتویی الکترومغناطیسی با بسامد بالا و در نتیجه انرژی بالاست. اشعهٔ گاما پرتوی یونیزان و در نتیجه برای سلامتی مضر است. پرتو گاما به طور معمول در نتیجهٔ فروپاشی حالت های انرژی بالای هسته های اتم تولید می شود، اما روش های دیگری نیز برای تولید آن وجود دارد. پل ویلارد دانشمند فرانسوی در سال ۱۹۰۰ در حین مطالعهٔ رادیوم موفق به کشف اشعهٔ گاما شد.
از پرتو گاما در درمان سرطان و رادیوتراپی استفاده می کنند. پرتو گاما و پرتو ایکس از خطرناک ترین پرتوها هستند. همچنین از پرتو گاما در تشخیص ترکیدگی لوله و بررسی چاه های نفت استفاده می شود. کاربرد پرتو ایکس از گاما بیشتر است.
پرتو گاما هنگام عبور از مواد با اتم های آن برخورد می کند و گاه بر اثر این برخوردها ممکن است الکترون ها از اتم های این مواد جدا شوند و یون تولید کنند. این فرایند را یونیزاسیون ( یونش ) گویند.
باید تا جای ممکن از پرتو گاما دوری کرد، زیرا ممکن است منجر به بیماری شود. درصورت اجبار باید از لباس مخصوص استفاده کرد.
پرتوی گاما از دیوار و سنگ نیز عبور می کند. هر ۹ میلی متر سرب یا هر ۲۵ متر هوا شدت تابش آن را نصف می کند. این پرتو نیز با توجه به فرکانس بسیار بالا، انرژی زیادی دارد که اگر به بدن انسان برخورد کند از ساختار سلولی آن عبور کرده و در مسیر حرکت خود باعث تخریب DNA شده و سرانجام زمینه را برای پیدایش انواع سرطان ها، سندرم ها و نقایص غیرقابل درمان دیگر فراهم می کند و حتی این نقایص به نسل های آینده نیز منتقل خواهد شد. برای جلوگیری از نفوذ تابش گاما به حدود ۱۰ سانتی متر دیوارهٔ سربی نیاز است. [ ۱]
قدرت نفوذ و تخریب این پرتو بسیار زیاد است. یک لایه ۱۵سانتیمتری بتن یا یک لایه ۲۰ سانتیمتری خاک فقط نیمی از شدت این اشعه را می گیرد و نیمی دیگر اثرات زیانبار خود را بر جای می گذارد.
با اینکه پرتو گاما به میزان زیاد ممکن است برای بدن خطرناک باشد، ولی فایده هایی نیز دارد. از این پرتو می توان برای درمان برخی بیماریهای سرطانی و ناراحتی های پوستی استفاده کرد. همچنین در فیزیوتراپی نیز از پرتو گاما استفاده می شود. درمان به وسیلهٔ پرتو گاما را رادیوتراپی می نامند. در صنعت نیز از پرتو گاما که از رادیم و کبالت رادیواکتیو با قدرت زیاد تابش می شوند، برای پیدا کردن حفره های ریز و شکستگی های قطعات فلزی استفاده می کنند. از مهم ترین کاربردهای دیگر پرتو گاما در پزشکی می توان به استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی مانند سرنگ که قابل استریل شدن در دمای بالا نیستند اشاره کرد.