ولایت جوزجان

ولایت جَوْزجان یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است، که در شمال این کشور قرار دارد. این ولایت که مساحت آن در حدود ۱۴ هزار و ۶۰۰ کیلومترمربع است، از شرق با ولایت بلخ، از غرب با ولایت فاریاب و از جنوب با ولایت سرپل مرز مشترک دارد. همچنین با کشور ترکمنستان همسایه است. مرکز این ولایت، شهر شبرغان است. جمعیت این ولایت نیز حدود ۶۰۲٬۰۸۲ نفر است. [ ۱]
جوزجان در گذشته ها به ناحیه ای وسیع گفته می شد که شامل ولایت های جوزجان، سرپل و فاریاب بود.
جوزجان به نام های جوزجانان، گوزگانان و گَوْزگان یاد می شد.
• هیوان تسانگ جهانگرد چینی در قرن ششم قبل از میلاد از جوزجان بازدید نموده و تام آن را «هوشی کین» ثبت نموده است.
• پروفیسور مینورسکی شرق شناس معاصر نام جوزجان را منسوب به «جَوز» معرب «گوز» به معنی چهار مغز می داند.
• دکتر ذبیح الله صفا بدون ذکر مآخذ در مورد وجه تسمیه جوزجان یا گوزگانان معتقد است که این نام گرفته شده از ( گوزک ) نام زن و خواهر هوشنگ ابن فراوک بن سیامک بن میشی ابن کیومرث ملقب به پیشداد است.
• به روایت فردوسی در شاهنامه گوزگانان نامی است که گویا شاهان سلسله پیشدادی بر این منطقه گذاشته است. دگر گوزگانان فرخنده جاینهادست نامش جهان کدخدای
• به روایت فرخی سیستانی:بلخ بس خوبست لیکن بلخیان را بلخمرمرا با شهرهای گوزگانانست کارنو بهار بلخ را بر چشم من حشمت نماندتا بهار گوزگانان پیش من بِگشَودبیشه های گرزیوان از لاله زارو شنبلیدگاه چون بیجاده گردد گاه چون زرعیار
در بیشتر کتابهای جغرافیایی که در جهان اسلام نوشته شده، نامی از آن برده شده یا بخش جداگانه ای بدان اختصاص یافته است. ابن واضح یعقوبی که اثر خود را در حدود ۲۷۹ق/۸۹۲م نوشته، مرکز گوزگان را شهر «اَنبار» دانسته و گفته است که والیان در آنجا هستند. او جایگاه پادشاهان جوزجان را شهرهای «کندرم» و «قرزمان» دانسته است ( ص ۶۳ ) .
مؤلف حدودالعالم حدود آن را چنین بیان می کند: از مشرق به بلخ و تُخارستان تا حدود بامیان، از جنوب به آخر حدود غور و مرز بُست، از مغرب به غَرْجِسْتان و قصبهٔ بشین تا حدود مرو و از شمال تا حدود جیحون ( ص ۹۵ ) . وی از نواحی و شهرهای زیر نیز در این ولایت نام برده است: ربوشاران، درمشان، تمران، تمازان، ساروان، مانشان، طالقان، جهودان، باریاب ( پاریاب ) ، نریان، کرزوان، کندرم، ابنیر ( صص ۹۵–۹۷ ) . طبق نوشتهٔ این کتاب، شهر جهودان ( یهودیه ) پایتخت فرمانروایان آل فریغون بوده است ( ص ۹۷ ) ؛ لیکن ابن حوقل که اثر خود را پیش از حدود العالم نوشته، شهر «اَنبار» را بزرگ ترین شهر این ناحیه دانسته و گفته است که آل فریغون زمستانها در این شهر اقامت می کنند ( ص ۱۷۷ ) .