[ویکی فقه] وجوه عام اعجاز قرآن. گوناگونی آرای قرآن شناسان و قرآن پژوهان در وجه اعجاز قرآن بسیار شگفت انگیز است، تا جایی که عده ای به این دیدگاه رسیده اند که اعجاز قرآن فراتر از آن است که بتوان چند و چون آن را با زبان آدمی بیان کرد.
خداوند متعال در چند آیه از قرآن، مخالفان وحیانی بودن قرآن را به تحدی فراخوانده است. این دعوت در همان عصر نزول که خداوندگاران شعر و ادب و فصاحت و بلاغت در محیط وحی جشنواره های ادبی برگزار می کردند و سروده های خویش را به پرده کعبه می آویختند، به صدای رسا به گوش همگان رسید؛ اما هیچ کس بدان پاسخی درخور نداد و بدین سان معجزه آخرین پیامبر بنیان های خویش را استوار ساخت.با این حال، گوناگونی آرای قرآن شناسان و قرآن پژوهان در وجه اعجاز قرآن بسیار شگفت انگیز است، تا جایی که عده ای به این دیدگاه رسیده اند که اعجاز قرآن فراتر از آن است که بتوان چند و چون آن را با زبان آدمی بیان کرد.قرآن کریم، پناهگاهی آسمانی و مامنی آرام بخش و جاودانی است که پناه جویانش را از هر بیم و گزندی در امان می دارد. در کلام پیشوایان معصوم ما ـ به خصوص امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السّلام) به ویژگی هایی از این گنج نامه الهی اشاره شده است که نشان می دهد چرا از میان میلیون ها و میلیاردها صفحه و صحیفه که درگذرزمان، پابه عالم اندیشه انسان نهاده اند، تنها این نوشتار بی هیچ رقیبی بر صدر نشسته است و سروری می کند؛ بر هر تیرگی و تاریکی می تازد و بی دریغ بر همه عالم می تابد؛ هیچ کس در تلالؤ آن نمی آساید مگر آن که به فهم حقیقتی نایل می آید یا از خطا و نقصی رهایی می یابد. قرآن کریم جلوه گاه خداوند و مظهر اسم حکیم حضرت حق است و رشته محکمی است که آدمیان، خود را به مدد آن تا به عرش برشکند و از چاه طبیعت برهند.پاک و صافی شو و از چاه طبیعت به درآی که صفایی ندهد آب تراب آلوده.امام خمینی می نویسد:این کتاب بزرگ الهی که از عالم غیب الهی و قرب ربوبی نازل شده و برای استفاده ما مهجوران و خلاصی ما زندانیان سجن طبیعت و مغلولان زنجیرهای پیچ در پیچ هوای نفس و آمال به صورت لفظ و کلام درآمده، از بزرگ ترین مظاهر رحمت مطلقه الهیه است. هیچ جا بهتر از قرآن نیست، هیچ مکتبی بالاتر از قرآن نیست، این قرآن است که هدایت می کند ما را به مقاصد عالیه ای که در باطن ذات ما توجه به او هست و خود نمی دانیم. گسترش پیام این سروش هدایت در عرصه جهان و مواجهه استوار با مهاجمه کژاندیشان از هر تبار و دیار، مستلزم توجه جدی به مبحث بنیادین و زیرساز اعجاز است. در این میان، مسئله مهمی شایان توجه است که آیا تمامی آیات قرآن حاوی ویژگی اعجاز است یا برخی از آنها؟ آیا هر یک از آیات از جنبه ای خاص، حایز صفت اعجاز است یا می توان به وجوهی از اعجاز دست یافت که بر تمامی آیات شریفه قرآن نقش بسته باشد و پرتو آن بر تارک تک تک اجزای قرآن بدرخشد؟پژوهش حاضر، افزون بر پرداختن به پرسش بالا، نگاهی به تنوع حیرت انگیز وجوه اعجاز قرآن در آرای دانشمندان و قرآن پژوهان می افکند و می کوشد موجبات این اختلاف را مورد کاوش قرار دهد.
اعجاز و هماوردطلبی
خلیل بن احمد (م ۱۷۰ ق) صاحب کهن ترین کتاب لغت عرب، العین، «عجز» را به معنای ضعف و ناتوانی دانسته است. لسان العرب نیز بر همین پایه، صورت های دیگر ساخته شده از این واژه را توضیح می دهد و می نویسد: «عجز الرجل و عاجزرفت و به او نرسید.» پس استمرار در ناتوانی در معنای این لغت نهفته است و در همین معناست این آیه شریفه:«و الذین سعوا فی آیاتنا معاجزین» ؛ آنان که عاجزانه در ابطلال آیات ما تلاش می کنند. (یا این که در فکر معاجزه هستند و معاجزه به مفهوم کوشش هر یک از دو طرف در عاجز کردن طرف مقابل است.)اعجاز به معنای عاجز و ناتوان و درمانده ساختن دیگری است و از همین باب است:«و انا ظننا ان لن نعجز الله فی الارض» و ما دانستیم که هرگز خدا را عاجز نتوانیم کرد.اما در معنای اصطلاحی اعجاز، دانشمندان علم کلام و قرآن شناسان، فراوان و موشکافانه سخن رانده اند. از آن جمله، علامه فاضل مقداد سیوری در شرح خود بر باب حادی عشر آورده است که:«المعجز هو الامر الخارق للعادة المطابق للدعوی المقرون بالتحدی المتعذر علی الخلق الاتیان بمثله؛ معجزه امری است خارق عادت و مطابق ادعا که همراه با تحدی و همانندطلبی بوده و مردم از انجام آن درمانده گردند.»شیخ طوسی، همچنین بر اختصاص معجره به شخص آورنده آن تصریح می کند تا تردیدی در دل مردم واقع نشود و صدق دعوی آورنده، به روشنی ثابت شود. علامه طباطبایی در تعریف اعجاز می نویسد:«الامر الخارق للعادة الدال علی تصرف ماوراء الطبیعه فی عالم الطبیعة و نشاة المادة لا بمعنی الامر المبطل لضرورة العقل؛ معجزه امری است خارق عادت که بر دخالت و تصرف نیروی ماورای طبیعت در عالم طبیعت و جهان مادی دلالت می کند، نه آنکه به معنای امری باشد که ضروریات عقلی (مانند قانون علیت ) را ابطلال کند.»در قرآن کریم، «اعجاز» در معنای اصطلاحی یاد شده به کار نرفته است، بلکه معمولا از واژه های آیه و بینه (آیات و بینات) استفاده شده است.بنابر تعریف راغب اصفهانی، «آیه» به معنای نشانه و علامت آشکار، و «بینه» به معنای دلیل روشن و واضح است، اعم از آن که دلیل عقلی باشد یا حسی . «لیهلک من هلک عن بینة و یحیی من حی عن بینة» تا هر که هلاک می شود از روی دلیل به هلاکت رسد و هر که زنده می شود از روی دلیل زندگی یابد.
← اتمام حجت قرآن بر غیر عرب
درباره وجوه اعجاز قرآن در طول تاریخ اسلام، فراوان گفته و نوشته اند، به گونه ای که توصیف، تبیین و بررسی آن ها مستلزم چندین پژوهش گسترده و پردامنه است. اینک به صورتی کاملا مجمل و مختصر سیری داریم در مشهورترین وجوهی که نامداران پهنه تفسیر و قرآن پژوهی در آثار خود به یادگار نهاده اند و یا از قول آن ها در آثار دیگران نقل شده است.
← تنوع آرا در وجه اعجاز قرآن
...
خداوند متعال در چند آیه از قرآن، مخالفان وحیانی بودن قرآن را به تحدی فراخوانده است. این دعوت در همان عصر نزول که خداوندگاران شعر و ادب و فصاحت و بلاغت در محیط وحی جشنواره های ادبی برگزار می کردند و سروده های خویش را به پرده کعبه می آویختند، به صدای رسا به گوش همگان رسید؛ اما هیچ کس بدان پاسخی درخور نداد و بدین سان معجزه آخرین پیامبر بنیان های خویش را استوار ساخت.با این حال، گوناگونی آرای قرآن شناسان و قرآن پژوهان در وجه اعجاز قرآن بسیار شگفت انگیز است، تا جایی که عده ای به این دیدگاه رسیده اند که اعجاز قرآن فراتر از آن است که بتوان چند و چون آن را با زبان آدمی بیان کرد.قرآن کریم، پناهگاهی آسمانی و مامنی آرام بخش و جاودانی است که پناه جویانش را از هر بیم و گزندی در امان می دارد. در کلام پیشوایان معصوم ما ـ به خصوص امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السّلام) به ویژگی هایی از این گنج نامه الهی اشاره شده است که نشان می دهد چرا از میان میلیون ها و میلیاردها صفحه و صحیفه که درگذرزمان، پابه عالم اندیشه انسان نهاده اند، تنها این نوشتار بی هیچ رقیبی بر صدر نشسته است و سروری می کند؛ بر هر تیرگی و تاریکی می تازد و بی دریغ بر همه عالم می تابد؛ هیچ کس در تلالؤ آن نمی آساید مگر آن که به فهم حقیقتی نایل می آید یا از خطا و نقصی رهایی می یابد. قرآن کریم جلوه گاه خداوند و مظهر اسم حکیم حضرت حق است و رشته محکمی است که آدمیان، خود را به مدد آن تا به عرش برشکند و از چاه طبیعت برهند.پاک و صافی شو و از چاه طبیعت به درآی که صفایی ندهد آب تراب آلوده.امام خمینی می نویسد:این کتاب بزرگ الهی که از عالم غیب الهی و قرب ربوبی نازل شده و برای استفاده ما مهجوران و خلاصی ما زندانیان سجن طبیعت و مغلولان زنجیرهای پیچ در پیچ هوای نفس و آمال به صورت لفظ و کلام درآمده، از بزرگ ترین مظاهر رحمت مطلقه الهیه است. هیچ جا بهتر از قرآن نیست، هیچ مکتبی بالاتر از قرآن نیست، این قرآن است که هدایت می کند ما را به مقاصد عالیه ای که در باطن ذات ما توجه به او هست و خود نمی دانیم. گسترش پیام این سروش هدایت در عرصه جهان و مواجهه استوار با مهاجمه کژاندیشان از هر تبار و دیار، مستلزم توجه جدی به مبحث بنیادین و زیرساز اعجاز است. در این میان، مسئله مهمی شایان توجه است که آیا تمامی آیات قرآن حاوی ویژگی اعجاز است یا برخی از آنها؟ آیا هر یک از آیات از جنبه ای خاص، حایز صفت اعجاز است یا می توان به وجوهی از اعجاز دست یافت که بر تمامی آیات شریفه قرآن نقش بسته باشد و پرتو آن بر تارک تک تک اجزای قرآن بدرخشد؟پژوهش حاضر، افزون بر پرداختن به پرسش بالا، نگاهی به تنوع حیرت انگیز وجوه اعجاز قرآن در آرای دانشمندان و قرآن پژوهان می افکند و می کوشد موجبات این اختلاف را مورد کاوش قرار دهد.
اعجاز و هماوردطلبی
خلیل بن احمد (م ۱۷۰ ق) صاحب کهن ترین کتاب لغت عرب، العین، «عجز» را به معنای ضعف و ناتوانی دانسته است. لسان العرب نیز بر همین پایه، صورت های دیگر ساخته شده از این واژه را توضیح می دهد و می نویسد: «عجز الرجل و عاجزرفت و به او نرسید.» پس استمرار در ناتوانی در معنای این لغت نهفته است و در همین معناست این آیه شریفه:«و الذین سعوا فی آیاتنا معاجزین» ؛ آنان که عاجزانه در ابطلال آیات ما تلاش می کنند. (یا این که در فکر معاجزه هستند و معاجزه به مفهوم کوشش هر یک از دو طرف در عاجز کردن طرف مقابل است.)اعجاز به معنای عاجز و ناتوان و درمانده ساختن دیگری است و از همین باب است:«و انا ظننا ان لن نعجز الله فی الارض» و ما دانستیم که هرگز خدا را عاجز نتوانیم کرد.اما در معنای اصطلاحی اعجاز، دانشمندان علم کلام و قرآن شناسان، فراوان و موشکافانه سخن رانده اند. از آن جمله، علامه فاضل مقداد سیوری در شرح خود بر باب حادی عشر آورده است که:«المعجز هو الامر الخارق للعادة المطابق للدعوی المقرون بالتحدی المتعذر علی الخلق الاتیان بمثله؛ معجزه امری است خارق عادت و مطابق ادعا که همراه با تحدی و همانندطلبی بوده و مردم از انجام آن درمانده گردند.»شیخ طوسی، همچنین بر اختصاص معجره به شخص آورنده آن تصریح می کند تا تردیدی در دل مردم واقع نشود و صدق دعوی آورنده، به روشنی ثابت شود. علامه طباطبایی در تعریف اعجاز می نویسد:«الامر الخارق للعادة الدال علی تصرف ماوراء الطبیعه فی عالم الطبیعة و نشاة المادة لا بمعنی الامر المبطل لضرورة العقل؛ معجزه امری است خارق عادت که بر دخالت و تصرف نیروی ماورای طبیعت در عالم طبیعت و جهان مادی دلالت می کند، نه آنکه به معنای امری باشد که ضروریات عقلی (مانند قانون علیت ) را ابطلال کند.»در قرآن کریم، «اعجاز» در معنای اصطلاحی یاد شده به کار نرفته است، بلکه معمولا از واژه های آیه و بینه (آیات و بینات) استفاده شده است.بنابر تعریف راغب اصفهانی، «آیه» به معنای نشانه و علامت آشکار، و «بینه» به معنای دلیل روشن و واضح است، اعم از آن که دلیل عقلی باشد یا حسی . «لیهلک من هلک عن بینة و یحیی من حی عن بینة» تا هر که هلاک می شود از روی دلیل به هلاکت رسد و هر که زنده می شود از روی دلیل زندگی یابد.
← اتمام حجت قرآن بر غیر عرب
درباره وجوه اعجاز قرآن در طول تاریخ اسلام، فراوان گفته و نوشته اند، به گونه ای که توصیف، تبیین و بررسی آن ها مستلزم چندین پژوهش گسترده و پردامنه است. اینک به صورتی کاملا مجمل و مختصر سیری داریم در مشهورترین وجوهی که نامداران پهنه تفسیر و قرآن پژوهی در آثار خود به یادگار نهاده اند و یا از قول آن ها در آثار دیگران نقل شده است.
← تنوع آرا در وجه اعجاز قرآن
...
wikifeqh: وجوه_عام_اعجاز_قرآن