واصل بن عطا

[ویکی فقه] واصل بن عطا، متکلم معتزلی و مؤسس فرقه معتزله است.
واصل بن عطا، متکلم معتزلی و مؤسس فرقه معتزله. وی به غزّال شهرت داشته و کنیه اش ابوحذیفه بوده است واصل در سال ۸۰ در مدینه زاده شد و هنگامی که به دنیا آمد، برده بود. برخی او را برده بنی ضَبّه، برخی برده بنی مخزوم و برخی برده بنی هاشم و غلام محمد حنفیه معرفی کرده اند وی احتمالاً تا پایان عمر برده نبوده است، زیرا بردگان امکان فعالیت اجتماعی در حد تأسیس مکتب کلامی نداشته اند. واصل، به احتمال بسیار، عرب نبوده است. احتمال ایرانی بودن وی نیز هر چند زیاد است، دلیل قطعی برای آن وجود ندارد
← زندگی نامه واصل
نفی صفاتِ زائد بر ذات از عقاید اصلی معتزله است.به زعم شهرستانی واصل به نحو سطحی و فقط بر اساس اتفاق عقلا بر محال بودن وجود دو خدای قدیم، صفات علم و قدرت و اراده و حیات را نفی کرده است.اما در حقیقت، برخلاف گمان شهرستانی، واصل به سبب ناسازگاری وجود صفات قدیم با اصل اساسی معتزله، یعنی توحید، به انکار آن پرداخته است . وی برخلاف غیلان دمشقی (مقتول در ۱۲۵) که تمام صفات ثبوتی را از خداوند نفی کرده، فقط بر نفی صفاتی تأکید کرده است که مثبت معنایی زاید بر ذات اند.
پیشوای قدریه
قول به قدر، یعنی عقیده به اختیار انسان، واصل را از پیشوایان قدریه ساخته است.هرچند معبد جهنی و غیلان دمشقی در قول به قدر بر واصل سبقت دارند، وی بیش از همه درباره آن سخن گفته و حتی بیش از تقریر قاعده نفی صفات به تبیین آن پرداخته است.وی قدرت حادث انسان را فاعل افعالش می شناخته و انسان را بر همه اعمال خود قادر و نسبت به آن ها مسئول می دانسته و البته معتقد بوده است که این قدرت را خدا به انسان می دهد.وی تأکید داشته که تکلیف مالایطاق محال است و در این خصوص مدعی ضرورت بوده و به آیات قرآن استناد می کرده است.
هسته اندیشه های کلامی واصل
...

واصِلِ بن عَطا (مدینه ۸۰ ـ بصره ۱۳۱ق)
متکلم و مؤسس فرقۀ معتزله. پس از فراگیری مقدمات علوم به بصره رفت و در حلقۀ درس حسن بصری شرکت کرد. واصل با حسن بصری، بر سر سرنوشت مرتکب گناهان کبیره و تعیین حدود کفر و ایمان اختلاف نظر یافت و از مجلس درس او کناره (اعتزال) گرفت و با یاری یکی دیگر از شاگردان حسن بصری به نام عمرو بن عبید که به او پیوست مکتب کلامی جدیدی به نام معتزله یا «اهل عدل و توحید» پدید آوردند. در فارسی آنان را «عدلی مذهب» نیز می گفته اند. این آغاز معتزلۀ شاخۀ بصره بود. واصل بر آن بود که صاحب گناه کبیره نه کافر و نه مؤمن است، بلکه در میان این دوست، یعنی فی منزلة بین المنزلتین. اما معتقد بود که صاحب گناه کبیره فاسق است ودر آخرت به عذابی سبک تر از کافر معذّب خواهد شد. وی الثغ بود (یعنی به جای را، غین تلفظ می کرد) و از غایت فصاحتی که داشت واژه هایی را که در آن حرف راء بود غالباً ادا نمی کرد و مترادف آن ها را به کار می برد. زید بن علی، معروف به زید شهید و ضرار بن عمر و کوفی از شاگردان واصل بودند. از آثارش: اصناف المرجئه؛ المنزلة بین المنزلتین؛ معانی القرآن؛ طبقات اهل العلم و الجهل؛ السبیل الی معرفة الحق.