[ویکی فقه] هانری برگسون فیلسوف و دانشمند قرن نوزده و بیست فرانسه از جمله نوابغی است که با وجود داشتن ذهنی پویا و همه جانبه مورد غفلت جامعه علمی قرار گرفته است.
نثر ادبی و تا حدی ابهام بر انگیز، از جمله عوامل کم توجهی نسبت به او و فلسفه اش در طول تاریخ است. شاید بتوان گفت به خاطر افکار خلاف عادت و گاها غیرمتمرکز برگسون، عده ای او را شاعر و یا حتی عارف خوانده اند. بر خلاف فلاسفه بزرگ تاریخ غرب و شرق مانند کانت و ملاصدرا، هانری برگسون دارای نظام فلسفی جامعی نیست. این مسئله نیز از نوع تفکر او و انتقاداتی که بر علوم مرسوم و عقل گرایی صرف کرده است، قابل استنتاج است.در طول تاریخ فلسفه و بر اساس شرایط اجتماعی و فکری محیط، هر یک از دانشمندان بر یکی از روش های کسب معرفت تاکید کرده اند. بین فلاسفه غربی کسانی مانند هیوم پرچمدار تجربه گرایی، کانت و هم کیشان متاخرش مدعی عقل گرایی و عده ای مانند کی یرکگارد پیرو امور ایمانی و معرفت های بلاواسطه هستند. در بین شرقیان نیز حکمت مشا دغدغه عقل گرایی، حکمت اشراق در پی ایمان گرایی و حکمت متعالیه ترکیبی از این دو را دارا بوده اند. فلسفه هانری برگسون مبتنی بر شهود است. شاید بتوان گفت آنچه که ایمان گرایان بر آن تاکید می کنند، به این طرز تفکر نزدیکتر باشد. البته باید دقت کرد که برگسون یک ایمان گرای صرف مانند کی یرکگارد نیست و برای عقل و علوم عقلی نیز ارزش ویژه ای قائل است هر چند علوم عقلی و تحلیلی را برای زندگی اجتماعی و امور مادی انسان لازم می داند. اعتباری که روح و معارف برخاسته از مسائل شهودی دارند، اصل و واقعیت معرفت است در مقابل علوم عقلی و تحلیلی توهمی از معرفت هستند. اما بازهم تفاوت های بسیاری بین برگسون و یک ایده آلیست وجود دارد. او هرگز ماده و عقل تحلیلی یا ریاضی را انکار نمی کند، بلکه چندین بار به شناخت محیط اطراف تاکید کرده است.
فلسفه ذهن
شاید بتوان هانری برگسون را جزء اولین فیلسوفانی دانست که مستقیما درباره فلسفه ذهن و آگاهی و شناخت به صورت جدی سخن گفته اند. پاسخ به مسئله آگاهی از نظر برگسون منحصر به داده هایی است که توسط شناخت بلاواسطه و از طریق شهود به دست می آید. مثلادریافتی که هر شخصی از درون خودش دارد، احساسی اصیل است. پس از این شهود، انسان یک کل را در طبیعت دریافت کرده که همه هستی جزء آن هستند و در آخر شهود مفهومی به نام خدا برای او شکل می گیرد. به وضوح پیداست که برگسون شهود را برای نفس و بر نفس الزامی می داند، پس می توان او را یک دوگانه انگار خواند. رابطه دین با اجتماع، آزادی، زمان، ذهن و فرایند آگاهی بخشی از مسائل مورد علاقه برگسون هستند. بهتر است بحث درباره فلسفه برگسون را با نظرات وی درباره زمان آغاز کرد. او بین زمان شهودی و زمان ریاضی شده تفاوت قائل است. زمانی که ما هر روز با آن سر و کار داریم و قابل قسمت به ساعت و دقیقه و ثانیه است، زمانی مکانی و ریاضی شده و فاقد اصالت اند. اما زمان دیگری که برگسون آن را با نام «استمرار محض» می خواند همان زمانی است که افراد بدون واسطه شهود کرده و مُدرِک آن هستند. استمرار محض عبارت است از صورتی که توالی آگاهی انسان ها به خود می گیرد و ترکیب ناهمگنی است از گذشته و آینده که نمی وان و نباید آنها را از یکدیگر جدا کرد.
شبهه زنون
سخنرانی های هانری برگسون در پاریس همواره مخاطبان آشنا و غیر آشنا به فلسفه را به سوی خود می کشاند. در بین یکی از همین سخنرانی ها هانری برگسون در حال توضیح دادن زمان به معنای استمرار و شهود بی واسطه، متوجه پاسخ شبهه تاریخی زنونشد. زنون دانشمند یونانی سال ها قبل شبهه مسابقه لاک پشت و آشیل را مطرح کرد و سال هاست فلاسفه و ریاضیدانان را به فکر واداشته است. او مدعی بود اگر لاک پشتی چند متر جلوتر از یک دونده ماهر باشد، دونده هیچ گاه به لاک پشت نخواهد رسید، چرا که با حرکت کردن مسافت توسط دونده، لاک پشت هم گرچه بسیار کم ولی حرکت می کند. ممکن است این مسئله به ظاهر با مباحث حد و مشتق در ریاضی شبیه باشد، اما منظور زنون از بیان این مسئله انکار حرکت و محال بودن آن است. زنون با طرح این شبهه صورت مسئله را پاک کرده و اصولاحرکت را در هستی غیر ممکن می داند. اما برگسون پاسخ دیگری برای این سئوال داشت. او با تفاوتی که میان زمان ریاضی و زمان به عنوان استمرار محض قائل بود، طرح مسئله زنون را غلط دانست. واضح است که مقایسه سرعت آشیل با لاک پشت مستلزم در نظر گرفتن مفاهیم زمان و مکان به صورت همزمان است، حال آنکه زمان و مکان با یکدیگر به صورت بنیادین تفاوت دارند. مکان را می توان به صورت تحلیلی به قسمت های کوچک تر تقسیم کرد در حالی که زمان به معنای واقعی کلمه قابل قسمت نیست و نمی توان استنتاج کرد که آشیل به لاک پشت نخواهد رسید.
آزادی انسان
...
نثر ادبی و تا حدی ابهام بر انگیز، از جمله عوامل کم توجهی نسبت به او و فلسفه اش در طول تاریخ است. شاید بتوان گفت به خاطر افکار خلاف عادت و گاها غیرمتمرکز برگسون، عده ای او را شاعر و یا حتی عارف خوانده اند. بر خلاف فلاسفه بزرگ تاریخ غرب و شرق مانند کانت و ملاصدرا، هانری برگسون دارای نظام فلسفی جامعی نیست. این مسئله نیز از نوع تفکر او و انتقاداتی که بر علوم مرسوم و عقل گرایی صرف کرده است، قابل استنتاج است.در طول تاریخ فلسفه و بر اساس شرایط اجتماعی و فکری محیط، هر یک از دانشمندان بر یکی از روش های کسب معرفت تاکید کرده اند. بین فلاسفه غربی کسانی مانند هیوم پرچمدار تجربه گرایی، کانت و هم کیشان متاخرش مدعی عقل گرایی و عده ای مانند کی یرکگارد پیرو امور ایمانی و معرفت های بلاواسطه هستند. در بین شرقیان نیز حکمت مشا دغدغه عقل گرایی، حکمت اشراق در پی ایمان گرایی و حکمت متعالیه ترکیبی از این دو را دارا بوده اند. فلسفه هانری برگسون مبتنی بر شهود است. شاید بتوان گفت آنچه که ایمان گرایان بر آن تاکید می کنند، به این طرز تفکر نزدیکتر باشد. البته باید دقت کرد که برگسون یک ایمان گرای صرف مانند کی یرکگارد نیست و برای عقل و علوم عقلی نیز ارزش ویژه ای قائل است هر چند علوم عقلی و تحلیلی را برای زندگی اجتماعی و امور مادی انسان لازم می داند. اعتباری که روح و معارف برخاسته از مسائل شهودی دارند، اصل و واقعیت معرفت است در مقابل علوم عقلی و تحلیلی توهمی از معرفت هستند. اما بازهم تفاوت های بسیاری بین برگسون و یک ایده آلیست وجود دارد. او هرگز ماده و عقل تحلیلی یا ریاضی را انکار نمی کند، بلکه چندین بار به شناخت محیط اطراف تاکید کرده است.
فلسفه ذهن
شاید بتوان هانری برگسون را جزء اولین فیلسوفانی دانست که مستقیما درباره فلسفه ذهن و آگاهی و شناخت به صورت جدی سخن گفته اند. پاسخ به مسئله آگاهی از نظر برگسون منحصر به داده هایی است که توسط شناخت بلاواسطه و از طریق شهود به دست می آید. مثلادریافتی که هر شخصی از درون خودش دارد، احساسی اصیل است. پس از این شهود، انسان یک کل را در طبیعت دریافت کرده که همه هستی جزء آن هستند و در آخر شهود مفهومی به نام خدا برای او شکل می گیرد. به وضوح پیداست که برگسون شهود را برای نفس و بر نفس الزامی می داند، پس می توان او را یک دوگانه انگار خواند. رابطه دین با اجتماع، آزادی، زمان، ذهن و فرایند آگاهی بخشی از مسائل مورد علاقه برگسون هستند. بهتر است بحث درباره فلسفه برگسون را با نظرات وی درباره زمان آغاز کرد. او بین زمان شهودی و زمان ریاضی شده تفاوت قائل است. زمانی که ما هر روز با آن سر و کار داریم و قابل قسمت به ساعت و دقیقه و ثانیه است، زمانی مکانی و ریاضی شده و فاقد اصالت اند. اما زمان دیگری که برگسون آن را با نام «استمرار محض» می خواند همان زمانی است که افراد بدون واسطه شهود کرده و مُدرِک آن هستند. استمرار محض عبارت است از صورتی که توالی آگاهی انسان ها به خود می گیرد و ترکیب ناهمگنی است از گذشته و آینده که نمی وان و نباید آنها را از یکدیگر جدا کرد.
شبهه زنون
سخنرانی های هانری برگسون در پاریس همواره مخاطبان آشنا و غیر آشنا به فلسفه را به سوی خود می کشاند. در بین یکی از همین سخنرانی ها هانری برگسون در حال توضیح دادن زمان به معنای استمرار و شهود بی واسطه، متوجه پاسخ شبهه تاریخی زنونشد. زنون دانشمند یونانی سال ها قبل شبهه مسابقه لاک پشت و آشیل را مطرح کرد و سال هاست فلاسفه و ریاضیدانان را به فکر واداشته است. او مدعی بود اگر لاک پشتی چند متر جلوتر از یک دونده ماهر باشد، دونده هیچ گاه به لاک پشت نخواهد رسید، چرا که با حرکت کردن مسافت توسط دونده، لاک پشت هم گرچه بسیار کم ولی حرکت می کند. ممکن است این مسئله به ظاهر با مباحث حد و مشتق در ریاضی شبیه باشد، اما منظور زنون از بیان این مسئله انکار حرکت و محال بودن آن است. زنون با طرح این شبهه صورت مسئله را پاک کرده و اصولاحرکت را در هستی غیر ممکن می داند. اما برگسون پاسخ دیگری برای این سئوال داشت. او با تفاوتی که میان زمان ریاضی و زمان به عنوان استمرار محض قائل بود، طرح مسئله زنون را غلط دانست. واضح است که مقایسه سرعت آشیل با لاک پشت مستلزم در نظر گرفتن مفاهیم زمان و مکان به صورت همزمان است، حال آنکه زمان و مکان با یکدیگر به صورت بنیادین تفاوت دارند. مکان را می توان به صورت تحلیلی به قسمت های کوچک تر تقسیم کرد در حالی که زمان به معنای واقعی کلمه قابل قسمت نیست و نمی توان استنتاج کرد که آشیل به لاک پشت نخواهد رسید.
آزادی انسان
...
wikifeqh: هانری_برگسون