نیابت خاص و عام

[ویکی فقه] بعد از آغاز غیبت صغری، امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) افرادی امین و مورد اعتماد را با نام و نشانی خاص که بین شیعیان شناخته شده بودند، به عنوان نایب خویش در بین مردم، انتخاب کردند. این افراد، واسطه ی آن حضرت و شیعیان بودند و یکی بعد از دیگری، عهده دار منصب نیابت شدند.
عمده ترین وظایف این افراد عبارت بود از: ۱- انتقال سؤال ها و مشکلات مردم به محضر امام زمان (علیه السلام) و رساندن جواب آن حضرت به مردم. ۲- بر طرف کردن مشکلات علمی یا اقتصادی و اجتماعی شیعیان. ۳- سازمانْ دهی و کلا و اخذ و توزیع اموال متعلّق به امام (علیه السلام) در میان مردم. ۴- مبارزه با مدّعیان دروغین نیابت و وکالت امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف). ۵- مسئولیت های دیگری که از سوی امام زمان (عجّل الله فرجه الشریف) بر عهده ی آنان گذاشته می شد. نایبان خاصّ امام زمان (عجّل الله فرجه الشریف) در زمان غیبت صغری چهار نفر بودند: عثمان بن سعید؛محمد بن عثمان؛ حسین بن روح؛ علی بن محمد سمری. هر یک از اینان در شهرهای مختلف، برای خود، نمایندگانی داشتند. فرمانی که حضرت صاحب الامر (عجّل الله فرجه الشریف) چند روز قبل از وفات آخرین نائبش در غیبت صغری (علی بن محمد سمری) به وی فرمود این بود: بسم الله الرحمن الرحیم. ای علی بن محمّد سمری! خدا عظیم گرداند اجر برادران تو را در مصیبت تو. تا شش روز دیگر از دنیا مفارقت خواهی کرد. پس کارهای خود را جمع کن و وصی و قائم مقام از برای خود قرار مده که غیبت تامه، واقع شده است.
نیابت خاص در عصر غیبت کبری
چرا امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) در زمان غیبت کبری نایب خاص ندارد؟ در پاسخ این سوال، باید گفت اوّلا، همان گونه که در صفحات قبلی گفته شد، غیبت صغری مقدمه ای برای آغاز غیبت کبری بود و در این دوره، نائبان خاص، وظیفه داشتند تا شیعیان را آماده غیبت امام (علیه السلام) کنند. در همین مدّت غیبت صغری، شیعیان توانستند خود را برای ورود به مرحله ی جدید آماده کنند بنابراین، هدف اصلی از تعیین نواب خاص، تحقق یافته بود و دیگر نیازی به تعیین نایب خاص نبود؛ چون، با آغاز غیبت کبری ـ که هدف از آن، حفظ جان امام، آزمایش مردم، آماده سازی مردم جهان برای قیام امام (عجّل الله فرجه الشریف) در آخرالزمان و... بود ـ تعیین نایب خاص، با اهداف و فلسفه ی غیبت تعارض پیدا می کرد. ثانیاً، در صورت استمرار تعیین نایب خاص، امکان داشت فرصت مناسبی ایجاد شود تا هر کس ادعای نیابت امام زمان (عجّل الله فرجه الشریف) را بکند و صادق و کاذب مشتبه شود و البته این هم امکان نداشت که خود حضرت هر بار ظاهر شود و اوّلا، معجزه ای بیاورد که خود امام است و ثانیاً، برای هر عصری، کسی را معرّفی کند. ثالثاً، شاید دلیل عدم تعیین نائب خاص، این بوده که اگر نائب خاص تعیین می شدند، دشمنان، آنان را آزاد نمی گذاشتند، بلکه آنان را شکنجه و زجر می دادند یا......
نایبان عام
دین اسلام، آخرین دین الهی است که توسط پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) از سوی خداوند متعال برای هدایت انسان ها به سوی کمال و خوش بختی دنیوی و اُخروی، آورده شده است و باید همیشه کسی باشد که به تبلیغ و ترویج این دین و هدایت جامعه به سوی کمال، بپردازد. بعد از پیامبر (صلی الله علیه وآله) امامان معصوم (علیهم السّلام) عهده دار این وظیفه بودند و به ترویج دین اسلام می پرداختند، لکن با آغاز غیبت کبری و مستور شدن امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) باید کسی عهده دار نقش هدایت جامعه می شد. ائمه ی معصومین (علیهم السّلام) و به ویژه امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) قبل از آغاز غیبت کبری شرایط و ضوابط کلّی را برای رهبر جامعه در دوره ی غیبت بیان داشتند تا بعد از آغاز غیبت کبری، هر کس آن شرایط و ضوابط را کسب کرد، زعیم و مرجع شیعیان باشد. در اصطلاح، به این شخص، نایب عام گفته می شود.
← شرایط نواب عام
...