نواختر

نُواَخْتَر به معنی اَختَر یا ستاره ی نوین است و در زبان لاتین نیز نُوا ( به انگلیسی: nova ) خوانده می شود. انگیزهٔ کاربرد این واژه آن است که گذشتگان می پنداشتند نواَختر به راستی زایش یک ستاره است، زیرا که این ستارگان ناگهان بیشتر از همیشه درخشان می شدند. هر چند امروزه ما می دانیم که نواختر و ابرنواختر نمودار مرگ یک ستاره اند. [ نیازمند منبع]
کهن ترین گزارش دیدن یک نواختر به ۱۳۴ سال پیش از میلاد باز می گردد و از آن سال تا ۱۹۰۰ میلادی، ۱۶۰ نواختر دیگر هم ثبت شده است. با پیشرفت در فناوری نورشناسی و برنامه ریزی پایه ای شمار نواخترهای شناسایی شده به دو برابر افزایش پیدا کرده است.
زایش یک ستارهٔ نو در یک ابرِ غول آسایی که از گاز و غبار ساخته شده رخ می دهد. این ابر با کشش گاز و غبار به درون با نیروی گرانش آغاز به فروپاشی می کند و صدها ستارهٔ جوان را بنیاد می نهد. هر ستاره یا پیش ستارهٔ جوان با ساخت انرژی هسته ای آغاز به درخشش می کند. سپس ستاره میلیاردها سال از سوخت هسته ای بهره می گیرد و پرتوافشانی می کند. ولی سرانجام گازها که به عنوان سوخت واکنش هسته ای ستاره عمل می کنند، پایان می یابد. برآیند این که ستاره گرم و گرم تر می شود، تا جایی که ستاره به یک غول قرمز دگرش می یابد. هنگامی که همهٔ سوخت ستاره پایان یافت، ستاره در خود کوچک می شود و تبدیل به یک کوتوله سفید می گردد که با گذر زمان کم نور و کم نورتر می شود. برخی از ستاره های بزرگ با چنان سرعتی کاهش حجم می یابند که به گونهٔ یک ابرنواختر درمی آیند و می پکند.
این پدیده در ستارگان کوچک مانند خورشید رخ نمی دهد زیرا آن ها سرانجام به کوتولهٔ سپید تبدیل می شوند و میزان روشنایی نواختران از ابرنواختران کمتر است جرم لازم برای ایجاد شدن یک ابرنواختر برای یک ستاره به طور تقریبی حدود هشت برابر جرم خورشید ماست. یک نواختر یک پکش هسته ای بزرگ است که به خاطر رشد هیدروژن در پوستهٔ یک کوتولهٔ سفید رخ می دهد.

نواَختَر (nova)
نواَختَر
ستارۀ کم فروغی که ناگهان با درخشش ۱۰هزار برابر، یا بیشتر منفجر می شود و تا چند روز درخشان می ماند، سپس رنگ می بازد و سال ها یا گاهی همیشه ناپدید می شود. تصور می شود انفجارهای نواختری در سامانه های ستارۀ دوتایی نزدیک به هم، و هنگامی رخ می دهند که گاز از یک ستاره به درون ندیم کوتولۀ سفید آن جریان می یابد. گاز اشتعال پیدا می کند و با انفجاری به سرعت ۵,۰۰۱ کیلومتر در ثانیه یا بیشتر دور می شود. در این وضعیت، برخلاف مورد اَبَرنواختر، ستاره کاملاً با فوران از هم نمی پاشد. نواختر بعد از چند هفته یا چند ماه به وضعیت پیشین خود بازمی گردد و ممکن است چندین بار دیگر فوران کند. با این که نام نواختر از ریشۀ لاتینی به معنی «نو» اخذ شده است، اسناد تصویری نشان می دهد که چنین ستاره هایی واقعاً نو نیستند، بلکه ستاره های کم فروغی اند که دستخوش فوران تابشی می شوند، قدرمطلقشان موقتاً بین ۶ـ و ۱۰ـ قرار می گیرد، و دست کم ۱۰۰هزار برابر درخشان تر از خورشید می شوند. این ستاره ها در ابتدا به سرعت، و سپس بسیار آرام و طی چند سال درخشش خود را از دست می دهند. در هر سال دو یا سه ستاره از این نوع در کهکشان ما آشکارسازی می شوند، اما به طور متوسط هر ۱۰ سال یکی آن قدر به ما نزدیک است که با چشم غیرمسلح قابل رؤیت است. نواخترانی بسیار مشابه با آنچه که در کهکشان ما پدیدار می شوند، در سایر کهکشان ها نیز مشاهده شده اند.نام گذاری: نواختران را براساس صورت فلکی و سال پدیدارشدنشان نام گذاری می کنند. نواختران درخشان قرن ۲۰، که به فراوانی مورد بررسی طیف شناختی قرار گرفتند عبارت اند از نواختر برساووش ۱۹۰۱، نواختر جوزا ۱۹۱۲، نواختر عقاب ۱۹۱۸ که تقریباً به درخشندگی شِعرای یمانی ظاهر شد، نواختر سه پایۀ نقاش ۱۹۲۵، نواختر جاثی ۱۹۳۴، نواختر کشتی دُم ۱۹۴۲، و نواختر دجاجه ۱۹۷۵. مورد آخر، ابتدا در ۲۹ اوت ۱۹۷۵ با قدر۳.۰ دیده شد، تا ۳۱ اوت به حداکثر درخشندگی خود، برابر ۱.۸رسید و یک روز در همان وضعیت باقی ماند و تا ۵ سپتامبر، به پایین تر از نمایانی با چشم غیرمسلح تنزل یافت. این ستاره ظاهراً در ۱۹۵۰ کم فروغ تر از قدر ۲۱ عکاسی بوده است، زیرا در نقشه های رصدخانه پالومار دیده نمی شود. این ستاره در عکس های رصد ۵، ۸ و ۱۲ اوت ۱۹۷۵ در رصدخانۀ ریگا، فقط چند روز پیش از انفجار، به صورت ستاره ای با قدر شانزده و رنگ زرد نمایان شد.
پدیدۀ نواختر: آهنگ افزایش درخشندگی، قدرمطلق، و آهنگ فروخفتن این ستاره ها از نواختری به نواختر دیگر متفاوت است، اما رصدهای طیف شناختی نشان می دهد که اساس این پدیده در هر مورد یکسان است. پوستۀ بیرونی ستاره با سرعت بیرون ریزی ۱,۵۰۰ کیلومتر بر ثانیه رو به خارج در حرکت است. جرم کل پوسته حدود یک ده هزارم تا یک صدهزارم جرم خورشید است. در ابتدا، پوستۀ در حال رشد مانند نورسپهرِ یک ابرغول رفتار می کند و مقدار فزاینده ای از نور سفید را به سرعت بیرون می ریزد. با ادامۀ انبساط، هرچه پوسته بزرگ و بزرگ تر می شود، پخش نور آن به قدری افزایش می یابد که ستاره بسیار شبیه به سحابی گازی می شود، طیفِ پیوستۀ ستاره رنگ می بازد، و عمدتاً تابش های تک فامی باقی می مانند که بسیار آهسته تر ناپدید می شوند.
نظریه: بیشتر نواختران یافت شده اعضای سامانه های دوتاییِ نزدیک به هم بوده اند، درنتیجه، چنین فرض شده است که ستاره هایی که دستخوش انفجار نواختری می شوند دوتایی های نزدیکی اند و تا آن درجه تحول یافته اند که عضو بزرگ تر پیش تر به کوتولۀ سفید تبدیل شده است، در حالی که دیگری در مرحلۀ غول سرخ قرار دارد. با متورم شدن لایۀ بیرونی غول سرخ و فراتر رفتن آن از سطح لاگرانژی، مقداری از مواد آن به طرف کوتولۀ سفید کشیده می شود. گرانی سطحی در این جا به قدری زیاد است که ماده اضافی می تواند افزایش فشار و دمای کافی را برای آغاز واکنش های پروتون ـ پروتون، در هیدروژن های باقی مانده در لایه های بیرونی، پدید آورد. انرژی ای که ناگهان بدین ترتیب آزاد می شود لایۀ سطحی را به طرف فضای بیرون می راند، به نحوی که باقی ماندۀ ستاره به مرحلۀ کوتولۀ سفید قبلی خود بازمی گردد. این نظریه به طور ضمنی نشان دهندۀ آن است که هر سامانۀ معیّنی ممکن است دچار چندین انفجار نواختری شود و به نظر می رسد که چنین چیزی اتفاق می افتد. برای شماری از ستاره ها که به نواختران بازگشتی معروف اند، چنین انفجاری بیش از یک بار رصد شده است. نیز ← ابر