نقد امر به معروف و نهی از منکر در معتزله

[ویکی فقه] یکی از مسائلی که معتزله برای آن به نظری خاص متمایل شده اند، مساله امر به معروف و نهی از منکر است. این مساله به جهت اینکه بار سیاسی و اجتماعی آن در جامعه تاثیر می گذارد، مورد توجه اندیشمندان کلام نیز واقع شده. با توجه به اهمیت این اصل عملی به بررسی آن در مکتب معتزله می پردازیم.
معروف و منکر دو مفهوم متقابلند و در لغت به معنای امر شناخته شده و ناشناخته و یا خیر و شر می باشند. و در اصطلاح کارهایی که نیک و ارزشی یا زشت و ضد اررزش باشند، به ترتیب معروف و منکر نامیده می شود. راه شناخت مصادیق این دو عنوان از طریق عقل و شرع است.
امر به معروف و نهی از منکر
نقش هر فرد در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی که باید در پذیرش مسؤولیت های اجتماعی داشته باشد، ایجاب می کند که او ناظر و مراقب همه اموری باشد که پیرامون وی اتفاق می افتد. این نکته در اسلام به عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده و از مهم ترین مبانی سیاسی اسلام به شمار می رود. قیام امام حسین (علیه السّلام) که سرچشمه مبارزات بر علیه ظلم می باشد، با این هدف صورت یافت و همچنین قیام زید بن علی بن الحسین (علیه السّلام) به انگیزه اصلاح امور سیاسی بود. این اصل جنبه های مختلفی را در بر می گیرد و واضح است که تمام اموری که شامل این اصل می شود به یک نحو و به یک صورت قابل اجراء نیست بلکه امور شخصی و جزئی، احکامی متفاوت از امور کلی و اجتماعی دارد. به این ترتیب امر به معروف و نهی از منکر عملی است که دیگران را به سوی اطاعت اوامرالهی و ترک معصیت، فرا می خواند.
اختلافات معتزله و شیعه در این اصل
اینکه معتزله امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان اصلی از اصول خود مطرح کرده اند، بیانگر احساس مسئولیت سیاسی و اجتماعی آنهاست. این واقعیتی که معتزله بر طبق آن، فرد را به عنوان موجودی منفعل و منزوی و دور از فعال بودن در عرصه مسائل سیاسی و اجتماعی نمی خواهند. با بررسی جهات مختلف این عنوان در مکتب معتزله، به اختلافات این اصل معتزلی با عقیده شیعه می پردازیم:
← موقعیت سیاسی این اصل
...