نظریه مرکزیت کوپرنیک

نظریهٔ مرکزیت ( نظریه خورشید محوری ) کوپرنیک نظریه نجومی است که در سال ۱۵۴۳ میلادی توسط نیکلاس کوپرنیک ستاره شناس لهستانی - آلمانی ( طی کتاب ناراتیو پریما ) مطرح شد. نظریهٔ خورشید محوری، انقلاب فکری بزرگی بود زیرا هم با اصول پذیرفته شده نجوم بطلمیوسی در تعارض بود و هم با نص کتاب مقدس مسیحیان. در سال ۱۵۱۴ کوپرنیک دست نوشته کوتاهی را بین دوستان خود توزیع کرد که در آن دیدگاه هایش را درباره فرضیهٔ خورشید مرکزی به اختصار بیان کرده بود و آغازی بود برای تکمیل نظریهٔ مرکزیت. وی پس از سال ها مطالعه و رصد اجرام آسمانی سرانجام در کتابی به نام ناراتیو پریما در سال ۱۵۴۳ کوپرنیک نظریه های خویش را مبنی بر اینکه این خورشید است که در مرکز منظومه شمسی است کاملاً بر خلاف تصور پیشینیان که زمین در مرکز کائنات می دانستند بیان کرد. بر اساس این نظریهٔ خورشید مرکز جهان در نظر گرفته شده و دیگر کرات و سیارات از جمله زمین به شکل ساکن و با سرعت های ثابتی به دور آن می چرخند. نظریهٔ مرکزیت کوپرنیک به همراه نظریهٔ نجومی بطلمیوس سال ها در فرهنگ غربی از نظریه های نجومی غالب بودند. نظریهٔ انقلابی کوپرنیک یکی از درخشان ترین کشفیات عصر رنسانس است که نه فقط آغازگر ستاره شناسی نوین بود، بلکه دیدگاه بشر را دربارهٔ جهان هستی دگرگون کرد.
از اولین اشخاصی که پی به نادرست بودن نظریهٔ زمین مرکزی برد شخصی به نام ابرخس بود همچنین فیثاغورس هم اشاره ای به نظریهٔ خورشید مرکزی کرده بود. ستاره شناسان دورهٔ اسلامی از زمان ابن هیثم به تناقضات فیزیکی و فلسفی موجود در مدل بطلمیوس پی برده و تلاش های بسیاری برای حل آن از خود نشان داده بودند. خواجه نصیرالدین طوسی، قطب الدین شیرازی و مؤیدالدین عرضی از جمله کسانی بودند که در رصدخانه مراغه به تهیه و تنظیم مدل های جدید غیر بطلمیوسی برای حل این مشکلات پرداختند. این مدل ها توسط کسانی مانند ابن شاطر دمشقی در قرون بعدی به اوج خود رسید. اگر چه تمام این مدل ها همچنان زمین مرکزی بودند، ولی تناقضات مدل بطلمیوسی را حل می نمودند. کوپرنیک نیز با همین انگیزه دست به کار شد تا مدلی غیر بطلمیوسی برای عالم تنظیم کند، و امروزه می توان ردپای دستاوردهای منجمین مکتب مراغه را در کارهای وی مشاهده کرد.
• نیکلاس کوپرنیک
• رنسانس