[ویکی فقه] ذهن در ادراکات ابتدایی از قبیل احساس مانند آینه منفعل است و حالت پذیرنده دارد و بدون تصرف صور اشیاء را می پذیرد. در این حالت انسان با حیوان مشترک است. پس از این که این ادراکات ابتدایی حاصل شد، ذهن فعال می شود و در این ادراکات تصرف می کند و به وسیله انها معلومات جدیدی کشف می کند. همین کار ذهن را فکر نامیده اند. فکر یکی از اعمال شگفت انگیز ذهن است. فکر کردن نوعی ازدواج و تناسل در میان اندیشه هاست. تفکر نوعی سرمایه گذاری اندیشه است برای تحصیل سود و اضافه کردن بر سرمایه اصلی.
حرکت عقل بین معلوم و مجهول را نظر یا فکر می نامند. در مقابل فکر حدس قرار دارد؛ زیرا حدس انتقال دفعی است و در آن حرکتی رخ نمی دهد. فکر همان گونه که در تصورات پدید می آید در تصدیقات نیز اتفاق می افتد. اگر این فکر در تصورات باشد تعریف به وجود می آید و اگر در تصدیقات باشد، استدلال تشکیل می شود. هم در یقینیات فکر صورت می گیرد و هم در ظنون و جهلیات فکر حاصل می شود، فکر در جهلیات؛ مانند: جهان بی نیاز از مؤثر است و هر چیزی که بی نیاز از مؤثر باشد قدیم است پس عالم قدیم است.ذهن انسان برای این که مجهولی را به کمک دانسته های قبلی خود تبدیل به معلوم کند، مراحلی را طی می کند. این مراحل به قدری سریع رخ می دهد که انسان متوجه آنها نمی گردد. این فعالیت فکر ادوار فکر یا مراحل فکر و یا مکانیسم فکر خوانده شده است. این مراحل هم برای تحصیل معلوم تصوری طی می شود و هم برای تحصیل معلوم تصدیقی باید پیموده گردد.
مراحل فکر
برخی برای فکر پنج مرحله ذکر کرده اند. از این مراحل دو مورد اول مقدمه فکر هستند و در واقع سه مورد اخری خود فکر می باشند.
← مواجه شدن با مجهول
بیان مطلب این است که: در بحث حصول نتیجه از مقدمات قیاس که یکی از اقسام فکر است، سه نظریه معروف در بین دانشمندان اسلامی وجود دارد:۱. تولید: معتزله این عقیده را دارند. می گویند مقدمات علت تامه برای حصول نتیجه می باشد.۲. توافی: این قول مورد پذیرش اشاعره است. اشاعره اصل علیت علیت و معلولیت بین ممکنات را حتی به نحو اعداد و استعداد نیز قبول ندارند. اشعری می گوید که عادت خدا بر این قرار گرفته است که مثلا آتش بسوزاند و گرنه چایز بود آتش تولید سرما کند. در قیاس و مقدمات آن نیز چنین است، سنت و عادت خدا بر این جریان یافته است که نتیجه پس از کنار هم قرار گرفتن مقدمات از آنها پدید آید و هیچ علیتی حتی به نحو اعدادی نیز بین مقدمات و نتیجه وجود ندارد، بلکه جایز است نتیجه از آن مقدمات تخلف نماید.۳. افاضه: حکمای اسلامی روش میانه را برگزیده اند و نه مانند معتزله به افراط رفته اند و نه مانند اشاعره طریق تفریط پیموده اند. می گویند مقدمات، علت معده برای تولد نتیجه می باشند. هر کجا که حکیم می گوید قیاس یا مقدمات، علت نتیجه است، علت معده را در نظر دارد.
حرکت عقل بین معلوم و مجهول را نظر یا فکر می نامند. در مقابل فکر حدس قرار دارد؛ زیرا حدس انتقال دفعی است و در آن حرکتی رخ نمی دهد. فکر همان گونه که در تصورات پدید می آید در تصدیقات نیز اتفاق می افتد. اگر این فکر در تصورات باشد تعریف به وجود می آید و اگر در تصدیقات باشد، استدلال تشکیل می شود. هم در یقینیات فکر صورت می گیرد و هم در ظنون و جهلیات فکر حاصل می شود، فکر در جهلیات؛ مانند: جهان بی نیاز از مؤثر است و هر چیزی که بی نیاز از مؤثر باشد قدیم است پس عالم قدیم است.ذهن انسان برای این که مجهولی را به کمک دانسته های قبلی خود تبدیل به معلوم کند، مراحلی را طی می کند. این مراحل به قدری سریع رخ می دهد که انسان متوجه آنها نمی گردد. این فعالیت فکر ادوار فکر یا مراحل فکر و یا مکانیسم فکر خوانده شده است. این مراحل هم برای تحصیل معلوم تصوری طی می شود و هم برای تحصیل معلوم تصدیقی باید پیموده گردد.
مراحل فکر
برخی برای فکر پنج مرحله ذکر کرده اند. از این مراحل دو مورد اول مقدمه فکر هستند و در واقع سه مورد اخری خود فکر می باشند.
← مواجه شدن با مجهول
بیان مطلب این است که: در بحث حصول نتیجه از مقدمات قیاس که یکی از اقسام فکر است، سه نظریه معروف در بین دانشمندان اسلامی وجود دارد:۱. تولید: معتزله این عقیده را دارند. می گویند مقدمات علت تامه برای حصول نتیجه می باشد.۲. توافی: این قول مورد پذیرش اشاعره است. اشاعره اصل علیت علیت و معلولیت بین ممکنات را حتی به نحو اعداد و استعداد نیز قبول ندارند. اشعری می گوید که عادت خدا بر این قرار گرفته است که مثلا آتش بسوزاند و گرنه چایز بود آتش تولید سرما کند. در قیاس و مقدمات آن نیز چنین است، سنت و عادت خدا بر این جریان یافته است که نتیجه پس از کنار هم قرار گرفتن مقدمات از آنها پدید آید و هیچ علیتی حتی به نحو اعدادی نیز بین مقدمات و نتیجه وجود ندارد، بلکه جایز است نتیجه از آن مقدمات تخلف نماید.۳. افاضه: حکمای اسلامی روش میانه را برگزیده اند و نه مانند معتزله به افراط رفته اند و نه مانند اشاعره طریق تفریط پیموده اند. می گویند مقدمات، علت معده برای تولد نتیجه می باشند. هر کجا که حکیم می گوید قیاس یا مقدمات، علت نتیجه است، علت معده را در نظر دارد.
wikifeqh: مکانیسم_فکر