مکاتبات تاریخی ایران در دوره افشاریه

[ویکی فقه] «اسناد و مکاتبات تاریخی ایران ( دوره افشاریه )»، گردآوری محمدرضا نصیری است. نویسنده در فاصله سال های ۵۷- ۱۳۵۲ ش فرصتی پیدا می کند که در بایگانی های کشور ترکیه ، به مطالعه بپردازد و اسناد و مدارک تاریخی ارزشمندی را به دست می آورد. وی با توجه به این که این اسناد در بررسی مسائل تاریخی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است، تصمیم به نگارش کتاب حاضر می گیرد.
کتاب، مشتمل بر یک دیباچه، مقدمه ای با عنوان نگاهی به روابط ایران و عثمانی و متن بیش از ۳۰ سند و مدرک گردآوری شده است. سبک ارائه اسناد بدین ترتیب است که متن سند بدون اضافات و حواشی ذکر گردیده و اگر مطلبی خارج از متن بوده، در پرانتز و یا در پاورقی تذکر داده شده است.
محتوای کتاب
کتاب، با مقدمه ای از محقق کتاب آغاز شده است که به اختصار روابط ایران و عثمانی را در دوره افشاریه مورد بررسی قرار داده است. به جهت این که خواننده بتواند از اسناد کتاب استفاده کند، لازم است که از فضای حاکم بر آن ها مطلع باشد و لذا خلاصه ای از تاریخ آن مقطع زمانی در این نوشتار ارائه می گردد: همزمان با آخرین سال های سلطنت شاه سلطان حسین، شورش ایل غلجایی، بر ضد دولت مرکزی به اوج خود رسیده بود. محمود افغان، پس از غلبه بر عموی خود عبدالعزیز، در اندک مدتی قلمرو خویش را تا سرحد سیستان گسترش داد و بر کرمان دست یافت، سپس از راه کرمان و یزد رو به اصفهان آورد و در گلون آباد بر سپاه شاه سلطان حسین پیروز گردید. به دنبال این نبرد، اصفهان به محاصره محمود درآمد و سرانجام سقوط کرد.در این سال های نکبت بار تاریخ ایران، دولت های روس و عثمانی اوضاع داخلی کشور ما را دقیقا مورد مطالعه قرار می دادند. روابط ایران و عثمانی، که براساس معاهده زهاب ۱۰۴۹ ق استوار شده بود، هنوز به قوت خود باقی بود. هر دو دولت ، برای احتراز از هر گونه درگیری، مفاد عهدنامه را محترم می شمردند. شکست دولت عثمانی از اتریش و عقد معاهده پاسارو ویتز ۱۷۱۸ نقطه عطفی در تغییر سیاست برون مرزی باب عالی به شمار می رفت.دولت عثمانی، که قسمت اعظمی از متصرفات اروپایی خود را از دست داده بود، مصمم بود که از وضع آشفته ایران سود برده، شکست خود را در آسیا جبران کند.اگرچه دولت ایران برای جلب دوستی دولت عثمانی در اواخر سال ۱۱۳۴ ق مرتضی قلی خان را، که مردی صاحب فضیلت بود، به سفارت عثمانی روانه ساخت تا روابط دوستانه خود را تحکیم نماید؛ ولی به دنبال تذکرات والی بغداد و فتوای عبدالله افندی ، به عارف پاشا و اسحاق پاشا، والیان دیار بکر و قارص، فرمان حمله صادر گردید. در این میان، اختلافات روسیه و عثمانی در مورد اراضی ایران نیز با عقد پیمان ۲۴ ژوئن ۱۷۲۴ برطرف شد و شمال و غرب ایران بین این دو کشور تقسیم گردید.اشرف افغان که پس از به قتل رسیدن محمود افغان، بر تاج و تخت صفوی دست یافته بود، عبدالعزیز خان را به همراه ملا رحیم، به سفارت دربار عثمانی فرستاد. سفرای اشرف از سلطان عثمانی تقاضای تخلیه مناطق اشغالی را کردند. دولت عثمانی با تکیه بر این امر که خلافت از آن سلاطین عثمانی است، فتوای جنگ با اشرف را گرفت و سفیر اشرف را از استانبول اخراج کرد. نبرد بین اشرف و عثمانی ها به نفع اشرف تمام شد.بخش اعظم اسناد کتاب به نامه های «اشرف ا فغان»، به سلاطن عثمانی اختصاص دارد و می تواند به عنوان منابع دست اول این بخش از تاریخ مورد استناد قرار گیرد.
← ظهور نادر در صحنه سیاسی ایران
در انتهای کتاب فهرست آیات و احادیث و کتاب نامه اثر آمده است. به تصریح نویسنده، منابعی که وی از آن ها بهره جسته و در پاورقی نیز آمده، عبارت است از: دفاترنامه همایون مجلدهای سوم، هفتم و هشتم، خط همایون جلد هیجدهم از آرشیو نخست وزیری.
منبع
...