[ویکی فقه] موسی در قرآن. درباره حضرت موسی و سرگذشت های ایشان آیات زیادی وجود دارد و یکی از موضوعات آن آیات مساله نزول تورات بر حضرت موسی (علیه السّلام) در میقات است که در این مقاله به این بحث پرداخته می شود.
۱. «و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة و قال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی و اصلح و لا تتبع سبیل المفسدین؛ با موسی سی شب وعده قرار نهادیم. چون وعده به پایان رسید، ده شب دیگر بر آن افزودیم تا اینکه زمان وعده پروردگارش به چهل شب انجامید. موسی (پیش از حرکت به میعادگاه) به برادر خود هارون گفت: جانشین من در قوم من باش و راه اصلاح را پیش گیر و از اهل فساد پیروی مکن.» ۲. «قال یا موسی انی اصطفیتک علی الناس برسالاتی وبکلامی فخذ ما آتیتک وکن من الشاکرین؛ خداوند گفت: ای موسی من تو را به واسطه رسالت های خود (دستورات دینی) که در اختیار تو نهاده ام و با تو سخن گفتم، بر مردم برتری بخشیدم. آنچه را به تو دادم دریافت کن و از شاکران باش.» ۳. «و کتبنا له فی الالواح من کل شیء موعظة و تفصیلا لکل شیء’ فخذها بقوة وامر قومک یاخذوا باحسنها ساوریکم دار الفاسقین؛ برای او در الواح، درباره هر موضوعی اندرزی نوشتیم و از هر چیز بیان کردیم. پس (ای موسی) آن را با جدیت بگیر و به قوم خود بگو: به آن به نیکوترین وجه عمل کنند، به همین زودی جایگاه فاسقان را به شما نشان خواهم داد.» ۴. «و اذ آتینا موسی الکتاب و الفرقان لعلکم تهتدون؛ به یاد آر آنگاه که به موسی کتاب و فرقان دادیم، شاید آنان هدایت شوند.» ۵. «انا انزلنا التوراة فیها هدی و نور یحکم بها النبیون الذین اسلموا للذین هادوا و الربانیون و الاحبار بما استحفظوا من کتاب الله و کانوا علیه شهداء...؛ ما تورات را که در آن هدایت و نور است، فرو فرستادیم تا به وسیله تورات، پیامبران که تسلیم حکم خداوند هستند، برای یهود حکم کنند و نیز دانشمندان الهی و برگزیدگان از آنان، به خاطر آنچه از کتاب خدا حفظ کرده اند داوری کنند و این گروه اخیر به خاطر این که حافظان کتاب الهی می باشند، شاهدان برآنند.» ۶. «و لقد آتینا موسی الکتاب من بعد ما اهلکنا القرون الاولی بصائر للناس و هدی و رحمة لعلهم یتذکرون؛ پس از آن که اقوام پیشین را هلاک کردیم، به موسی کتاب را، که در آن بصیرت ها و هدایت و رحمت برای مردم است، نازل نمودیم تا مردم متذکر شوند.»
تفسیر موضوعی آیات
موسی از جانب خدا ماموریت یافت که سی شبانه روز از قوم خود جدا شود و در جایگاه خاصی به نام طور اقامت گزیند. از نظر بسیاری از مفسران این سی شب مجموع ماه ذیقعده الحرام بود. او برای این که قوم خود را بی سرپرست نگذارد، برادرش هارون را به جانشینی خود تعیین کرد و گفت: در اصلاح قوم به کوش و مبادا از مفسدان پیروی کنی یعنی کسانی که از خط توحید منحرف شده و به بت پرستی گرایش پیدا کنند. تو گویی می دانست که در غیاب او چه رویدادی رخ می دهد. آنگاه که سی شب تمام شد، دستور آمد که ده شب دیگر نیز باید در میقات اقامت گزینی. سرانجام چهل شبانه روز آن جا ماند و الواح تورات را دریافت کرد و به سوی قوم خود بازگشت. خداوند می فرماید: «و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة و قال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی و اصلح و لاتتبع سبیل المفسدین». ممکن است سؤال شود که چرا به موسی امر شد که مدتی در میقات به سر ببرد و آنگاه تورات را دریافت کند؟ شاید نکته آن این باشد که اتصال با جهان وحی و دریافت یک کتاب کامل و شنیدن سخن خدا آمادگی روحی خاصی لازم دارد و این آمادگی برای انسان به هنگام زندگی در میان مردم و آمیزش با آنها کمتر دست می دهد. این نوع آمادگی های روحی در وحدت و عزلت، آنگاه که انسان به دور از مردم زندگی می کند، پدید می آید. از این جهت موسی چهل شبانه روز به پرستش حق اشتغال یافت و سپس آمادگی آن را پیدا کرد که طرف و مخاطب وحی الهی قرار گیرد و کتاب عظیمی را از الواح تورات دریافت کند. از این بیان روشن می شود که چرا قرآن روی شب تکیه می کند، نه روز (ثلاثین لیلة). این به خاطر آن است که انسان در شب به خاطر انقطاع از مردم و مشاغل روزانه، صفای بیشتری پیدا کرده و زمینه برای دریافت پیام های الهی فراهم تر است. زیرا فرض این است که هیچ نوع مشغولیتی از خارج توجه انسان را به خود جلب نمی کند. از این جهت آنگاه که خدا پیامبر را برای انجام ماموریت های سنگین موظف می سازد، دستور می دهد پاسی از شب را برخیزد و نماز بگزارد و سپس آن را چنین مدلل می سازد که ما به همین زودی ماموریت سنگینی را به تو واگذار می کنیم. «یا ایها المزمل ـ قم اللیل الا قلیلا... انا سنلقی علیک قولا ثقیلا ـ ان ناشئة اللیل هی اشد وطئا و اقوم قیلا؛ ای جامه بر خود پیچیده، شب را، جز اندکی، برای نماز برخیز... ما کلام بسیار سنگین بر تو القا می کنیم، عبادت در لحظات تاریک شب مایه هماهنگی بیشتر دل با گفتار می باشد.» در این آیه نکته دیگری آمده است و آن این که گاهی پیامبران از حادثه ای گزارش می دادند، ولی حادثه به گونه ای دیگر رخ می داد. در این جا موسی به قوم خود از غیبت سی شب گزارش داده بود، در حالی که به چهل روز انجامید. و این همان مساله «بداء» است که در کلام امامیه به طور مشروح مطرح شده است. آیات وارد درباره هارون حاکی است که او مانند موسی، پیامبر بود؛ چنانکه در سوره طه می فرماید: «و اشرکه فی امری؛ هارون را در این رسالت با من شریک کن.» خطاب آمد: «قد اتیت سؤلک یا موسی؛ در خواست تو اجابت شد.»
← مسأله جانشینی هارون
خداوند یادآور می شود که به موسی کتاب و فرقان دادیم. مقصود از کتاب، تورات است ومقصود از فرقان همان معجزات و بیاناتی بود که با آن برای اثبات حقانیت خود برانگیخته شده بود. احتمال دارد مقصود از آن همان تورات باشد؛ چنانکه قرآن نیز به این صفت، توصیف شده است: «تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا؛ بزرگوار است خداوندی که فرقان را بر بنده خاص خود نازل فرمود تا اینکه مردم جهان را بیم دهد.» درآیه بعد سه ویژگی برای تورات بیان شده است: ۱. (هدی) مایه هدایت است. ۲. (نور) چراغی است فرا راه مؤمنان. ۳. «یحکم بها النبیون الذین اسلموا للذین هادوا و الربانیون و الاحبار» با تورات سه گروه داوری می کنند: ۱. پیامبرانی که میان بعثت موسی تا مسیح (عیله السلام) یا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) برای هدایت مردم برانگیخته شده اند. ۲. عالمان الهی. ۳. دانشمندان برگزیده از یهود. بنابراین تورات کتاب تشریعی بنی اسرائیل بود و پیوسته پیامبران بنی اسرائیل به وسیله آن حکم می کردند. در آخر آیه یادآور می شود که دانشمندان برگزیده، حافظان تورات و شاهدان بر مضامین آن هستند، و درمورد اختلاف باید به آنان مراجعه کرد: «بما استحفظوا من کتاب الله و کانوا علیه شهداء». ۴. «بصائر للناس و هدی و رحمة»؛ «مایه های بصیرت و بینایی و رحمت خداست».
عناوین مرتبط
...
۱. «و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة و قال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی و اصلح و لا تتبع سبیل المفسدین؛ با موسی سی شب وعده قرار نهادیم. چون وعده به پایان رسید، ده شب دیگر بر آن افزودیم تا اینکه زمان وعده پروردگارش به چهل شب انجامید. موسی (پیش از حرکت به میعادگاه) به برادر خود هارون گفت: جانشین من در قوم من باش و راه اصلاح را پیش گیر و از اهل فساد پیروی مکن.» ۲. «قال یا موسی انی اصطفیتک علی الناس برسالاتی وبکلامی فخذ ما آتیتک وکن من الشاکرین؛ خداوند گفت: ای موسی من تو را به واسطه رسالت های خود (دستورات دینی) که در اختیار تو نهاده ام و با تو سخن گفتم، بر مردم برتری بخشیدم. آنچه را به تو دادم دریافت کن و از شاکران باش.» ۳. «و کتبنا له فی الالواح من کل شیء موعظة و تفصیلا لکل شیء’ فخذها بقوة وامر قومک یاخذوا باحسنها ساوریکم دار الفاسقین؛ برای او در الواح، درباره هر موضوعی اندرزی نوشتیم و از هر چیز بیان کردیم. پس (ای موسی) آن را با جدیت بگیر و به قوم خود بگو: به آن به نیکوترین وجه عمل کنند، به همین زودی جایگاه فاسقان را به شما نشان خواهم داد.» ۴. «و اذ آتینا موسی الکتاب و الفرقان لعلکم تهتدون؛ به یاد آر آنگاه که به موسی کتاب و فرقان دادیم، شاید آنان هدایت شوند.» ۵. «انا انزلنا التوراة فیها هدی و نور یحکم بها النبیون الذین اسلموا للذین هادوا و الربانیون و الاحبار بما استحفظوا من کتاب الله و کانوا علیه شهداء...؛ ما تورات را که در آن هدایت و نور است، فرو فرستادیم تا به وسیله تورات، پیامبران که تسلیم حکم خداوند هستند، برای یهود حکم کنند و نیز دانشمندان الهی و برگزیدگان از آنان، به خاطر آنچه از کتاب خدا حفظ کرده اند داوری کنند و این گروه اخیر به خاطر این که حافظان کتاب الهی می باشند، شاهدان برآنند.» ۶. «و لقد آتینا موسی الکتاب من بعد ما اهلکنا القرون الاولی بصائر للناس و هدی و رحمة لعلهم یتذکرون؛ پس از آن که اقوام پیشین را هلاک کردیم، به موسی کتاب را، که در آن بصیرت ها و هدایت و رحمت برای مردم است، نازل نمودیم تا مردم متذکر شوند.»
تفسیر موضوعی آیات
موسی از جانب خدا ماموریت یافت که سی شبانه روز از قوم خود جدا شود و در جایگاه خاصی به نام طور اقامت گزیند. از نظر بسیاری از مفسران این سی شب مجموع ماه ذیقعده الحرام بود. او برای این که قوم خود را بی سرپرست نگذارد، برادرش هارون را به جانشینی خود تعیین کرد و گفت: در اصلاح قوم به کوش و مبادا از مفسدان پیروی کنی یعنی کسانی که از خط توحید منحرف شده و به بت پرستی گرایش پیدا کنند. تو گویی می دانست که در غیاب او چه رویدادی رخ می دهد. آنگاه که سی شب تمام شد، دستور آمد که ده شب دیگر نیز باید در میقات اقامت گزینی. سرانجام چهل شبانه روز آن جا ماند و الواح تورات را دریافت کرد و به سوی قوم خود بازگشت. خداوند می فرماید: «و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة و قال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی و اصلح و لاتتبع سبیل المفسدین». ممکن است سؤال شود که چرا به موسی امر شد که مدتی در میقات به سر ببرد و آنگاه تورات را دریافت کند؟ شاید نکته آن این باشد که اتصال با جهان وحی و دریافت یک کتاب کامل و شنیدن سخن خدا آمادگی روحی خاصی لازم دارد و این آمادگی برای انسان به هنگام زندگی در میان مردم و آمیزش با آنها کمتر دست می دهد. این نوع آمادگی های روحی در وحدت و عزلت، آنگاه که انسان به دور از مردم زندگی می کند، پدید می آید. از این جهت موسی چهل شبانه روز به پرستش حق اشتغال یافت و سپس آمادگی آن را پیدا کرد که طرف و مخاطب وحی الهی قرار گیرد و کتاب عظیمی را از الواح تورات دریافت کند. از این بیان روشن می شود که چرا قرآن روی شب تکیه می کند، نه روز (ثلاثین لیلة). این به خاطر آن است که انسان در شب به خاطر انقطاع از مردم و مشاغل روزانه، صفای بیشتری پیدا کرده و زمینه برای دریافت پیام های الهی فراهم تر است. زیرا فرض این است که هیچ نوع مشغولیتی از خارج توجه انسان را به خود جلب نمی کند. از این جهت آنگاه که خدا پیامبر را برای انجام ماموریت های سنگین موظف می سازد، دستور می دهد پاسی از شب را برخیزد و نماز بگزارد و سپس آن را چنین مدلل می سازد که ما به همین زودی ماموریت سنگینی را به تو واگذار می کنیم. «یا ایها المزمل ـ قم اللیل الا قلیلا... انا سنلقی علیک قولا ثقیلا ـ ان ناشئة اللیل هی اشد وطئا و اقوم قیلا؛ ای جامه بر خود پیچیده، شب را، جز اندکی، برای نماز برخیز... ما کلام بسیار سنگین بر تو القا می کنیم، عبادت در لحظات تاریک شب مایه هماهنگی بیشتر دل با گفتار می باشد.» در این آیه نکته دیگری آمده است و آن این که گاهی پیامبران از حادثه ای گزارش می دادند، ولی حادثه به گونه ای دیگر رخ می داد. در این جا موسی به قوم خود از غیبت سی شب گزارش داده بود، در حالی که به چهل روز انجامید. و این همان مساله «بداء» است که در کلام امامیه به طور مشروح مطرح شده است. آیات وارد درباره هارون حاکی است که او مانند موسی، پیامبر بود؛ چنانکه در سوره طه می فرماید: «و اشرکه فی امری؛ هارون را در این رسالت با من شریک کن.» خطاب آمد: «قد اتیت سؤلک یا موسی؛ در خواست تو اجابت شد.»
← مسأله جانشینی هارون
خداوند یادآور می شود که به موسی کتاب و فرقان دادیم. مقصود از کتاب، تورات است ومقصود از فرقان همان معجزات و بیاناتی بود که با آن برای اثبات حقانیت خود برانگیخته شده بود. احتمال دارد مقصود از آن همان تورات باشد؛ چنانکه قرآن نیز به این صفت، توصیف شده است: «تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا؛ بزرگوار است خداوندی که فرقان را بر بنده خاص خود نازل فرمود تا اینکه مردم جهان را بیم دهد.» درآیه بعد سه ویژگی برای تورات بیان شده است: ۱. (هدی) مایه هدایت است. ۲. (نور) چراغی است فرا راه مؤمنان. ۳. «یحکم بها النبیون الذین اسلموا للذین هادوا و الربانیون و الاحبار» با تورات سه گروه داوری می کنند: ۱. پیامبرانی که میان بعثت موسی تا مسیح (عیله السلام) یا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) برای هدایت مردم برانگیخته شده اند. ۲. عالمان الهی. ۳. دانشمندان برگزیده از یهود. بنابراین تورات کتاب تشریعی بنی اسرائیل بود و پیوسته پیامبران بنی اسرائیل به وسیله آن حکم می کردند. در آخر آیه یادآور می شود که دانشمندان برگزیده، حافظان تورات و شاهدان بر مضامین آن هستند، و درمورد اختلاف باید به آنان مراجعه کرد: «بما استحفظوا من کتاب الله و کانوا علیه شهداء». ۴. «بصائر للناس و هدی و رحمة»؛ «مایه های بصیرت و بینایی و رحمت خداست».
عناوین مرتبط
...
wikifeqh: موسی_در_قرآن