[ویکی فقه] تلاش برای تبیین قرآن و استنباط معارف آن بر اساس منابع گوناگون و عقل را تفسیر اجتهادی می گویند. برخی با این روش تفسیری مخالف و برخی موافق می باشند. در این مقاله ادله موافقان تفسیر اجتهادی مورد بررسی قرار می گیرد.
برخی تفسیر اجتهادی را در صورتی روا می دانند که مفسّر جامع علوم مورد نیاز در تفسیر باشد و برخی دیگر آن را جایز نمی دانند، گرچه مفسر در علوم گوناگون مانند لغت، فقه و حدیث متبحر باشد. بر پایه رأی دوم مفسر تنها می تواند از روایات پیامبر (صلی الله علیه وآله) در تفسیر استفاده کند. در دیدگاهی افراطی هر کس که ادیب و آگاه به اسالیب لغت باشد می تواند قرآن را تفسیر کند، اگر چه شرایط دیگر را نداشته باشد.
ادله
برخی از مهم ترین ادله موافقان تفسیر اجتهادی عبارت اند از:
← آیات
(۱). الاتقان، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ ق.(۸). البیان فی تفسیر القرآن، الخوئی (م. ۱۴۱۳ ق.)، انوارالهدی، ۱۴۰۱ ق.(۹). بصائرالدرجات، الصفار (م. ۲۹۰ ق.)، به کوشش کوچه باغی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ ق.(۱۰). تاج العروس، الزبیدی (م. ۱۲۰۵ ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق.(۱۴). تطور تفسیر القرآن، محسن عبدالحمید، بغداد، جامعة بغداد بیت الحکمة، ۱۹۸۹ م.(۱۶). تفسیر الثوری، سفیان الثوری (م. ۱۶۱ ق.)، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۳ ق.(۱۷). تفسیر العیاشی، العیاشی (م. ۳۲۰ ق.)، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه.(۱۸). تفسیر نورالثقلین، العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.(۲۰). التفسیر والمفسرون، محمد حسین الذهبی، بیروت، دارالقلم، ۱۴۰۷ ق.(۲۳). تهذیب الاحکام، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ ش.(۲۵). جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.(۲۷). الخرائج والجرائح، الراوندی (م. ۵۷۳ ق.)، قم، مؤسسة الامام المهدی (عج).(۳۵). عوالی اللئالی، ابن ابی جمهور (م. ۸۸۰ ق.)، به کوشش عراقی، قم، سیدالشهداء، ۱۴۰۳ ق.(۳۹). الکافی، الکلینی (م. ۳۲۹ ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.(۴۱). لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ ق.(۴۴). مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.(۵۴). مکاتب تفسیری، علی اکبر بابایی، تهران، ۱۳۸۱ ش.(۵۵). مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب (م. ۵۸۸ ق.)، به کوشش گروهی از اساتید نجف، نجف، الحیدریة، ۱۳۷۶ ق.(۶۱). نهج البلاغه، صبحی صالح، تهران، دارالاسوة، ۱۴۱۵ ق.(۶۲). وسائل الشیعه، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ ق.) به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
برخی تفسیر اجتهادی را در صورتی روا می دانند که مفسّر جامع علوم مورد نیاز در تفسیر باشد و برخی دیگر آن را جایز نمی دانند، گرچه مفسر در علوم گوناگون مانند لغت، فقه و حدیث متبحر باشد. بر پایه رأی دوم مفسر تنها می تواند از روایات پیامبر (صلی الله علیه وآله) در تفسیر استفاده کند. در دیدگاهی افراطی هر کس که ادیب و آگاه به اسالیب لغت باشد می تواند قرآن را تفسیر کند، اگر چه شرایط دیگر را نداشته باشد.
ادله
برخی از مهم ترین ادله موافقان تفسیر اجتهادی عبارت اند از:
← آیات
(۱). الاتقان، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ ق.(۸). البیان فی تفسیر القرآن، الخوئی (م. ۱۴۱۳ ق.)، انوارالهدی، ۱۴۰۱ ق.(۹). بصائرالدرجات، الصفار (م. ۲۹۰ ق.)، به کوشش کوچه باغی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ ق.(۱۰). تاج العروس، الزبیدی (م. ۱۲۰۵ ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق.(۱۴). تطور تفسیر القرآن، محسن عبدالحمید، بغداد، جامعة بغداد بیت الحکمة، ۱۹۸۹ م.(۱۶). تفسیر الثوری، سفیان الثوری (م. ۱۶۱ ق.)، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۳ ق.(۱۷). تفسیر العیاشی، العیاشی (م. ۳۲۰ ق.)، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه.(۱۸). تفسیر نورالثقلین، العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.(۲۰). التفسیر والمفسرون، محمد حسین الذهبی، بیروت، دارالقلم، ۱۴۰۷ ق.(۲۳). تهذیب الاحکام، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ ش.(۲۵). جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.(۲۷). الخرائج والجرائح، الراوندی (م. ۵۷۳ ق.)، قم، مؤسسة الامام المهدی (عج).(۳۵). عوالی اللئالی، ابن ابی جمهور (م. ۸۸۰ ق.)، به کوشش عراقی، قم، سیدالشهداء، ۱۴۰۳ ق.(۳۹). الکافی، الکلینی (م. ۳۲۹ ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.(۴۱). لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ ق.(۴۴). مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.(۵۴). مکاتب تفسیری، علی اکبر بابایی، تهران، ۱۳۸۱ ش.(۵۵). مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب (م. ۵۸۸ ق.)، به کوشش گروهی از اساتید نجف، نجف، الحیدریة، ۱۳۷۶ ق.(۶۱). نهج البلاغه، صبحی صالح، تهران، دارالاسوة، ۱۴۱۵ ق.(۶۲). وسائل الشیعه، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ ق.) به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
wikifeqh: موافقان_تفسیر_اجتهادی