مواد قیاس

[ویکی فقه] موادّ قیاس ، یکی از اصطلاحات علم منطق بوده و به معنای مطالبی است که محتوای صغری و کبری را تشکیل می دهد.
مواد قیاس در اصطلاح منطق عبارت است از: مطالبی که محتوای صغری و کبری را تشکیل می دهد.اعتبار قیاس یکی به صورت و فرم قیاس است، و از این حیث قیاسی معتبر است که از ضروب منتج اشکال باشد؛ و دیگر به مادّه و محتوای قیاس. به تعبیر دیگر استواری و صحّت و اعتبار قیاس هم به صحّت صورت وابسته است و هم به صحّت مادّه. البته اعتبار و ارزش این مواد یکسان نیست و برحسب اینکه چگونه ماده ای در قیاس بکار رود، صناعات خمس بوجود می آید.
اقسام مواد
موادّ مختلف قیاسات عبارت است از: ۱ محسوسات؛۲- اوّلیّات یا بدیهیّات اولیّه یا ضروریّات؛۳- مجرّبات یا تجربیّات؛۴- متواترات؛۵- حدسیّات. ۶- قضایائی که حدّ وسط آنها با آنها است (این شش مادّه موادّ یقینی هستند و آنها را یقینیّات می نامند و کاربرد آنها در برهان است)؛۷- مقبولات؛۸- وهمیّات؛۹- مشهورات؛۱۰- مشبّهات؛۱۱- مظنونات؛۱۲- مسلّمات؛۱۳- مصادرات.
صناعات خمس
از آنجا که تصدیقات مکتسب، بوسیله اقوال جازمه است، اقوال جازمه ای که مفید قولی جازم یقینی باشد، یعنی به نتیجه ای یقینی منجرّ شود، برهان نام دارد و آنچه مفید رایی مشهور یا مقتضی الزامی باشد، جدل است و آنچه مفید اعتقادی جازم و غیر مطابق باشد، مغالطه یا جدل است و آنچه مفید اعتقادی غیر جازم باشد، خطابه است و آنچه مفید تخییل باشد، شعر است. جمله اقوال جازمه که در علوم و محاورات بکار می رود، به اعتبار موادّ، یکی از این پنج قسم است و هرقسم از این انواع نیز خود مشتمل بر اصناف بسیار است و تعلّم هریک از این انواع پنجگانه و اصناف آنها صناعتی است خاص.
منبع
...