مواد رنگزای طبیعی دسته ای از رنگینه هایی با ثبات عالی و متوسط هستند که ریشه گیاهی و حیوانی دارند و بیشتر در رنگرزی سنتی نقش مؤثری دارند. [ ۱] روناس، اسپرک، نیل، گل بابونه، برگ انگور عسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ درخت توت، وسمه، گل رنگ، گل جعفری، برگ انجیر، پوست انار، بلوط، پوست گردو، هلیله، سماق، زعفران، جا شیر و غیره از گیاهانی هستند که در ایران یافت شده و از مواد رنگزای آن ها در رنگرزی استفاده می شده است. [ ۲] [ ۳] [ ۴]
• وسمه: کشت این گیاه توسط انسان دارای قدمت زیادی است. به دلیل داشتن رنگدانه آبی و بنفش از عصاره گیاهی آن برای رنگرزی استفاده می کنند. [ ۵]
• روناس: ماده رنگزای روناس ترکیبی است به نام آلیزارین که در ریشه آن قرار گرفته است. با کم و زیاد کردن درصد دندانه و نوع آن، از این ماده شیدهای قرمز به دست می آید. [ ۶]
• تمشک: این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می روید و مصرف خوراکی دارد و جوانه های گیاه قسمت رنگ زای آن محسوب می شوند و در فصل بهار جمع آوری می گردد و از آن رنگ خاکستری تیره حاصل می گردد. [ ۷]
• اسپرک ( ورث ) : گیاهی است که در تمام نقاط ایران یافت می شود. با رنگینه آن انواع رنگ های زرد به دست می آید مثل طلایی، زرد، زرد طلایی، زرد کدر و شفاف. [ ۸]
• نیل: ایندیگو یا نیل، برای تهیه شیدهای آبی تا سرمه ای استفاده می شود. گاهی نیل را در جاشیر، همراه با دندانه می جوشانند و رنگ سبز می گیرند و با افزودن روناس به آ ن رنگ بنفش می سازند. از وسمه نیز رنگ آبی به دست می آید. [ ۹]
• مازو: از مازو در صنعت چرم سازی، مرکب سازی، رنگرزی و نیز پزشکی برای درمان سوختگی ها بهره می برند. مازوها انواع و رنگ های گوناگونی دارند. بهترین مازوها از برخی گونه های بلوط ( مانند Pedunculate Oak ) به دست می آید. [ ۱۰]
• سرخس وحشی: این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می روید و ماده رنگ زایی آن در سر شاخه های گیاه یافت می شود و از آن رنگ سبز متمایل به زرد و خاکستری به دست می آید ( رنگ سبز مایل به زرد با رعایت نسبت مواد دندانه بستگی خواهد داشت ) . [ ۱۱]
• پیاز: گیاهی یک ساله که مصرف خوراکی دارد و قسمت رنگ زای آن در پوست نازک یافت می شود و از آن رنگ های مسی، نارنجی و پوست پیازی حاصل می گردد. [ ۱۲] [ ۱۳]
• پوست انار: مانند اسپرک رنگ زرد تولید می کند ولی ثبات آن را ندارد. از گل زعفران، برگ مو ( در اراک و مناطق مرکزی ایران ) ، جاشیر ( در فارس ) و گندل ( در لرستان و کردستان و دیگر مناطق غربی ایران ) نیز رنگ زرد و نارنجی به دست می آید. [ ۱۴] [ ۱۵] [ ۱۶]
• پوست گردو: ماده رنگزای موجود در پوست گردو ترکیبی است به نام جاگلون که با آن انواع شیدهای قهوه ای روشن تا مشکی و خاکستری را می توان ایجاد نمود. تنوع این رنگ ها بستگی به استفاده از دندانه ها و مواد کمکی افزوده شده دارد. از گیاه سماق نیز برای تهیه رنگ های قهوه ای استفاده زیادی می شود. [ ۱۷] [ ۱۸]
• جفت: جفت پوسته بین مغز و پوست میوه بلوط است که از آن رنگ بژ به دست می آ ید. [ ۱۹]
• توت: درخت توت در مناطق معتدل و گرم می روید که میوه آن مصرف خوراکی دارد و برگ های آن ماده رنگ زایی دارد و میزان رنگ دهی آن کم است و از آن رنگ سبز مغز پسته ای حاصل می گردد. [ ۲۰]
• قرمز دانه: بهترین ماده رنگزایی که از حشره ای به همین نام تهیه می شود. این حشره اغلب بر روی درختان بلوط، سرو، کاج و کاکتوس زندگی می کنند. در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی فراوان است. قرمز دانه را خشک کرده و به صورت پودر در آب و اسیدهای معدنی حل می کنند. حاصل، رنگ قرمز خوبی است که اگر به جای اسید از ماده ای قلیایی استفاده شود رنگ بنفش به دست می آید و از ترکیب با رنگ های گیاهی، انواع شیدهای رنگی تولید می کند. معروفترین قرمز دانه ها؛ قرمز دانه نپال و کاسیل ( مکزیک ) است. نام علمی این رنگ اسید کار منیک است. انواع قرمز دانه عبارتند از: قرمز دانه هندی، لهستانی، مکزیکی، ارمنی، کرم ورمیلو. برای دندانه قرمز دانه از آب زرشک، قره قروت و آب انگور استفاده می کنند. [ ۲] [ ۲۱] [ ۲۲] [ ۲۳]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلف• وسمه: کشت این گیاه توسط انسان دارای قدمت زیادی است. به دلیل داشتن رنگدانه آبی و بنفش از عصاره گیاهی آن برای رنگرزی استفاده می کنند. [ ۵]
• روناس: ماده رنگزای روناس ترکیبی است به نام آلیزارین که در ریشه آن قرار گرفته است. با کم و زیاد کردن درصد دندانه و نوع آن، از این ماده شیدهای قرمز به دست می آید. [ ۶]
• تمشک: این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می روید و مصرف خوراکی دارد و جوانه های گیاه قسمت رنگ زای آن محسوب می شوند و در فصل بهار جمع آوری می گردد و از آن رنگ خاکستری تیره حاصل می گردد. [ ۷]
• اسپرک ( ورث ) : گیاهی است که در تمام نقاط ایران یافت می شود. با رنگینه آن انواع رنگ های زرد به دست می آید مثل طلایی، زرد، زرد طلایی، زرد کدر و شفاف. [ ۸]
• نیل: ایندیگو یا نیل، برای تهیه شیدهای آبی تا سرمه ای استفاده می شود. گاهی نیل را در جاشیر، همراه با دندانه می جوشانند و رنگ سبز می گیرند و با افزودن روناس به آ ن رنگ بنفش می سازند. از وسمه نیز رنگ آبی به دست می آید. [ ۹]
• مازو: از مازو در صنعت چرم سازی، مرکب سازی، رنگرزی و نیز پزشکی برای درمان سوختگی ها بهره می برند. مازوها انواع و رنگ های گوناگونی دارند. بهترین مازوها از برخی گونه های بلوط ( مانند Pedunculate Oak ) به دست می آید. [ ۱۰]
• سرخس وحشی: این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می روید و ماده رنگ زایی آن در سر شاخه های گیاه یافت می شود و از آن رنگ سبز متمایل به زرد و خاکستری به دست می آید ( رنگ سبز مایل به زرد با رعایت نسبت مواد دندانه بستگی خواهد داشت ) . [ ۱۱]
• پیاز: گیاهی یک ساله که مصرف خوراکی دارد و قسمت رنگ زای آن در پوست نازک یافت می شود و از آن رنگ های مسی، نارنجی و پوست پیازی حاصل می گردد. [ ۱۲] [ ۱۳]
• پوست انار: مانند اسپرک رنگ زرد تولید می کند ولی ثبات آن را ندارد. از گل زعفران، برگ مو ( در اراک و مناطق مرکزی ایران ) ، جاشیر ( در فارس ) و گندل ( در لرستان و کردستان و دیگر مناطق غربی ایران ) نیز رنگ زرد و نارنجی به دست می آید. [ ۱۴] [ ۱۵] [ ۱۶]
• پوست گردو: ماده رنگزای موجود در پوست گردو ترکیبی است به نام جاگلون که با آن انواع شیدهای قهوه ای روشن تا مشکی و خاکستری را می توان ایجاد نمود. تنوع این رنگ ها بستگی به استفاده از دندانه ها و مواد کمکی افزوده شده دارد. از گیاه سماق نیز برای تهیه رنگ های قهوه ای استفاده زیادی می شود. [ ۱۷] [ ۱۸]
• جفت: جفت پوسته بین مغز و پوست میوه بلوط است که از آن رنگ بژ به دست می آ ید. [ ۱۹]
• توت: درخت توت در مناطق معتدل و گرم می روید که میوه آن مصرف خوراکی دارد و برگ های آن ماده رنگ زایی دارد و میزان رنگ دهی آن کم است و از آن رنگ سبز مغز پسته ای حاصل می گردد. [ ۲۰]
• قرمز دانه: بهترین ماده رنگزایی که از حشره ای به همین نام تهیه می شود. این حشره اغلب بر روی درختان بلوط، سرو، کاج و کاکتوس زندگی می کنند. در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی فراوان است. قرمز دانه را خشک کرده و به صورت پودر در آب و اسیدهای معدنی حل می کنند. حاصل، رنگ قرمز خوبی است که اگر به جای اسید از ماده ای قلیایی استفاده شود رنگ بنفش به دست می آید و از ترکیب با رنگ های گیاهی، انواع شیدهای رنگی تولید می کند. معروفترین قرمز دانه ها؛ قرمز دانه نپال و کاسیل ( مکزیک ) است. نام علمی این رنگ اسید کار منیک است. انواع قرمز دانه عبارتند از: قرمز دانه هندی، لهستانی، مکزیکی، ارمنی، کرم ورمیلو. برای دندانه قرمز دانه از آب زرشک، قره قروت و آب انگور استفاده می کنند. [ ۲] [ ۲۱] [ ۲۲] [ ۲۳]
wiki: مواد رنگزای طبیعی