مهرابه

مهرابه به ساختمان مذهبی، مهرپرستان گفته می شود. این واژه از دو کلمه مهر و آبه ساخته شده است. خورآبه ( خورشید آبه ) نیز به همین معناست. آبه به معنی «جای گود» است که در کل واژه مهرآبه به معنای «گودی خورشید» می شود. مهرآبه در معماری فضایی چهارسویی بود، که جهت اصلی نیمروزی داشت. منتظران ظهور مهر فرشته آزادیبخش و عدالت گستر بایستی منتظر زایش او از آناهیتا در غاری می بودند که با تابش نور مهر خورشید بر سطح آب سنگاب تحقق پیدا می کرد. پس در هر طلوع صبح، و اوج نیمروزی و غروب مهر در این نیایشگاه برای ظهور او به نیایش می پرداختند. مهرآبه یا مهرآوه یعنی گنبدخانه مهر، خورآبه همان خورآوه یا خرابه گنبدخانه خور یا خورشید است. سقف گنبد مهرابه ها نیلگونی بود که با لاجورد رنگین می شد، روزنه هورنوی آن در میان نقش خورشید یا شمسه قرار می گرفت و بر آن نقوش ستارگان با رنگ های طلایی ترسیم می گشت، همچون مقرنس در دل گنبدها در دوره های بعدی. واژهٔ عربی محراب نیز از مهراب ایرانیان الگوبرداری شده است. [ نیازمند منبع]
تصور بر آن بوده که مهر در یک غار گاو را که به اعتقاد مهرپرستان منشأ به وجود آمدن آفرینش است کشته و از گوشت و خون آن گاو گیاهان وموجودات به وجود آمده اند پس به همین دلیل اعمال و مناسک خود را که از مهم ترین آن ها قربانی کردن گاو بود در غار انجام می دادند.
در جاهایی که غار طبیعی وجود داشت از همین غارها برای نیایش استفاده می شد. مهرابه هادر بیشتر دوران ها به صورت معابد پنهانی بودند؛ و دور از شهرها و گذرها ساخته می شد.
در جاهایی که غار طبیعی وجود نداشته زمین را به مانند غاری می کنده اند. مهرابه های زیر زمینی در عمق و انتها توسعه زیادی پیدا نکرده بود.
در جاهایی که امکان کندن زمین نبوده است یا این که آب روان در آن جاری بوده سعی می کردند که مهرابه را نزدیک آب روان بسازند.
در ورودی مهرابه را بیشتر به سمت شرق می ساختند. ساختمان مهرابه ها از یک ورودی سپس دهلیز درونی که به سه راهرو منتهی می شد تشکیل شده است. تالار روبرویی بزرگ بوده و تالار اصلی معبد بوده است. دو راهرویی که در سمت چپ و راست قرار داشتند تنگتر بوده و سقف آن هم کوتاهتر است. مهراب بالای تالار اصلی قرار می گرفت و عبارت است از گودی اندکی در دیوارکه نقش مهر ( و گاهی مجسمه او ) در حال کشتن گاو در آن دیده می شد دو مهربان نیز در دو سوی او دیده می شدند. در دو طرف تالار اصلی نیمکتهایی سنگی قرار می دادند.