منتخب المکاتیب

[ویکی فقه] منتخب المکاتیب (کتاب). کتاب منتخب المکاتیب اثر فیض کاشانی ۱۰۹۱ ه. ق و به زبان فارسی است که پیرامون منتخبی از نامه های عبدالله قطب بن محیی گردآوری شده است.
کتاب شامل دو بخش می باشد. بخش اول تحت عنوان عرفان در دفتر فارسی، به مکاتیب قطب، ساختار نامه، سبک ادبی مکاتیب، زندگی عبدالله قطب به محیی، زندگی فیض و شیوه فیض در گزینش کتاب می باشد و بخش دوم کتاب شامل مکتوب نامه هاست.
گزارش محتوا
۱. منتخب نویسی شیوه مرسوم صاحبان اندیشه و قلم ، از دیر باز تا کنون بوده است. این شیوه در قلمرو علوم حدیث و اخبار و نیز در فقه و تاریخ کاربرد بیش تری داشته است. حجم بزرگ برخی کتاب های مرجع و دشواری های استنساخ و نشر آثار مکتوب و نیز ضرورت های حاکم بر کاغذ و کتاب در روزگار گذشته، برخی ارباب خرد و قلم را بر آن می داشت که بدین شیوه، کتاب های ارزشمند و پر فایده را احیا و بازسازی کنند. منتخب نویسی اگر بر معیارهای دقیق و اصولی انجام پذیرد، خود پیرایشی است که گاه کار شرح و حاشیه را نیز انجام می دهد. زیرا بسا پیرایش کتاب های پر حجم که راه درک و دریافت آن ها را هموار می کند و مخاطب را در فهم آسان یاری می رساند. ۲. علامه فیض کاشانی در این آوردگاه نیز دارای آثار گونه گونی است که هر کدام در احیای آثار گذشتگان و در دسترس قرار دادن آن ها نقش درخوری دارند. «منتخب مکاتیب قطب»، «منتخب مثنوی با نام سراج السالکین»، «منتخب دیوان شمس»، «منتخب رسائل اخوان الصفا»، «منتخب الفتوحات المکیة»، از این دست آثار فیض است که خود در فهرست آثار خویش از آن ها نام می برد. ۳. کتاب ارزشمند «المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء» نیز به گونه ای همان منتخب نگاری است؛ ولی در محدوده ای دیگر. علامه فیض در این اثر خود از سویی با حفظ شاکله اصلی کتاب «احیاء العلوم» غزالی و رعایت ترتیب منطقی ابواب و فصول از حجم کتاب و مطالب سست و باطل و نیز روایات نادرست آن پیراسته است و از سویی دیگر بر فراوانی مباحث ارجمند آن با اضافه کردن مطالبی با سرنوشته «اقول» و نیز نقل روایات شیعی افزوده است؛ مثلا در بخش «عادات» که غزالی به ذکر آداب سماع و وجد صوفیان می پردازد، علامه فیض پس از حذف آن «آداب الشیعه» و «اخلاق الامامة» را بر معیار و مبانی والای شیعی اضافه می کند. ۴. علامه کاشانی این شیوه را در آثار بلند خود نیز انجام داده است. کتاب روایی پر حجم «الوافی» را در کتاب «الشافی» تلخیص کرده است و تفسیر «الصافی» خویش را در تفسیر «الاصفی» و کتاب «عین الیقین» خود را در کتاب «انوار الحکمه» به اختصار گنجانده است. ۵. فیض در منتخب نگاری مکاتیب قطب از آزادی عملی بیش تری برخوردار بوده است، زیرا انفصال نامه ها از یکدیگر و عدم نیاز آن ها به ربط منطقی، کار گزینش و پیرایش را آسان کرده است. وی کوشیده است، نامه هایی را که در بردارنده روایات نادرست و غیرقابل پذیرش از دیدگاه عارفان و حدیث شناسان شیعی است، حذف کند و نیز برخی نامه ها را که حاوی پاره ای مباحث مبتنی بر کلام جبری و اشعری است، بزداید. نامه های خصوصی که قطب در پاسخ برخی مریدان خود در احوال پرسی از بیماران و تسلیت مرگ کسان نوشته است و نیز نامه هایی که در آن ها به احوال شخصی سالکان رسیدگی کرده است و یا به مسائلی که اختصاص به مریدان ساکن در اخوان آباد دارد و نیز نامه هایی که به بحث های جدلی و پاسخ به برخی معترضان پرداخته است، در منتخب فیض دیده نمی شود. «مکاتیب قطب» مجموعه نامه هایی است، گرد آمده از عارف بزرگ عبدالله قطب بن محیی. این نامه ها در بردارنده فراوان نکته های اخلاقی و اشارات سلوکی است که قطب به پیروان خود سفارش کرده است. دست نویس این نامه ها روزگار بلندی دستمایه سلوک عارفان و نور چشم طالبان حقیقت بوده و امروزه نیز هست. در روزگار قطب و شاید به دستور او، دفتری از نامه هایی که مخاطب آن ها عموم سالکان است، گرد آمده و به سفارش وی بخش هایی از آن در جلسه های ذکر و علم قرائت می شده است. قطب خود در نامه ای آداب قرائت مکاتیب و بهره وری از آن را گوش زد کرده است.
ساختار نامه ها
۱. نامه های قطب با نام خداوند و سپاس او با عباراتی شیرین و متفاوت شروع می شود و با ستایش و حمد خداوند و دعا به خود و مخاطبان پایان می پذیرد. پژوهش گران شمار نامه ها را تا ۷۸۳ نامه بر اساس نسخه های موجود در کتاب خانه ها بر آورد، کرده اند. ۲. مخاطب نامه های قطب سه گروه اند: خاص، عام و اعم. نامه های خاص به شخص یا اشخاص معینی است که نام آن ها با ذکر القاب طریقتی و سپس دعا به آن ها شروع می شود که گاه در ضمن آن ها به سفارش های عمومی نیز پرداخته است. امیر رکن الدین حسن و امیر شیخ محمد و امیر شیخ ابوسعید بیش ترین نامه های خصوصی را به خود اختصاص داده اند. مضمون این نامه ها گاه تسلیت مرگ کسان یا دلداری و دلگرمی آن ها در بیماری ها و مصائب روزگار یا سفارش های سلوکی است و گاه نیز بدون بهانه به بیان پاره ای معارف عرفانی پرداخته است. ۳. نامه های عام نامه هایی است که به پیروان و شاگردان خویش با سر نوشته هایی چون: الی الاخوان الالهیین، الی الاخوان التائبین و... نگاشته شده است. این نامه ها در بر دارنده سفارش ها و دستورهای سلوکی و نیز نصیحت و ارشاد کسانی است که با اندیشه و آراء قطب آشنایی دارند و از مریدان او به حساب می آیند. ۴. گروه سوم نامه هایی است که مخاطب آن ها تمامی مسلمانان و همه آناند که نامه او به دستشان می رسد، چه مرید او باشند یا نباشند. مانند نامه هایی که با این گونه عنوان شروع می شود: «این نامه ای است از من به سوی آن کس که وی را در شنودن تذکره همتی باشد...»
سبک ادبی مکاتیب
...