[ویکی نور] منابع علوم و تفسیر قرآن تا پایان قرن پنجم هجری. منابع علوم و تفسیر قرآن تا پایان قرن پنجم هجری تألیف نسرین بحیرایی، کتابی است به زبان فارسی و با موضوع علوم قرآنی و سرگذشت نامه مفسران.
کتاب حاضر، حاصل تلاش هایی به منظور آشنا ساختن دانش پژوهان قرآن با منابع دست اول معارف قرآنی است.
کتاب دارای، مقدمه به قلم نویسنده و محتوای مطالب در شش فصل اصلی است. در کتاب با استناد به منابع دست اول دانشمندان شیعه و سنی طی پنج قرن بعد از هجرت پیامبر اسلام(ص) منبع شناسی مفصلی ازآنچه که درباره آیات و سوره های قرآنی وجود دارد عرضه می گردد. ازآنجاکه در آغاز فعالیت های قرآنی، علوم قرآنی شامل تفسیر، لغت، صرف و نحو، اسباب نزول و قرائت بود، در این کتاب هرکسی که در زمینه قرآن فعالیتی داشته، مفسر به شمار آمده است؛ گرچه تنها در صرف و نحو لغات یا قرائت قرآن کار کرده باشد.
نویسنده در این کتاب به ارائه سرگذشت 367 نفر از مفسرین تا قرن پنجم هجری می پردازد. البته او متعرض سه تن از مفسرین قرن ششم هم شده است. وی مطالب کتاب را به ترتیب قرن، ساماندهی کرده؛ اسامی این اشخاص از قرن اول با پیامبر اکرم(ص) شروع می شود و در قرن ششم با کیا هراسی شافعی (م 504 ق.) پایان می پذیرد.
او در نگارش این اثر از 154 منبع شیعی و سنی بهره برده است که برخی از آن ها عبارت اند از: رجال کشی ، رجال طوسی ، رجال نجاشی ، معجم رجال الحدیث آیت الله خویی ، أمالی شیخ صدوق ، ارشاد شیخ مفید ، کافی کلینی ، تفسیرهای المیزان ، مجمع البیان ، عیاشی ، قمی و فرات کوفی ، کتاب های سنن أبی داود ، ابن ماجه ، ترمذی ، دارمی و نسایی ، صحیحین بخاری و مسلم، شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید) ، طبقات المفسرین سیوطی ، الطبقات الکبری ابن سعد ، الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه سید علی خان مدنی و... .
او در شرح زندگانی ابن مسعود، ابتدا اطلاعات شناسنامه ای او را ذکر می کند، سپس شرح حالی از وی ارائه داده و به بررسی مصحفش می پردازد و بعد سرنوشت آن مصحف را ذکر می کند. ابوعبدالرحمن عبدالله ابن ام عبدالهذلی از یاران پیامبر(ص) است که پیش از عمر بن خطاب اسلام آورد. او را بیشتر عبدالله بن ام عبد می خواندند و گاهی لقب سادس سته را به او می دادند که این لقب را بسیار دوست می داشت. وی هفتاد سوره را مستقیماً، از پیامبر آموخت. زیاد نقل حدیث نمی کرد اما در حفظ الفاظ قرآن ورع داشت. مکتب تفسیری ابن مسعود بیشتر در عراق رواج داشت. «ابن مسعود در روایت،محکم کاری می کرد و شاگردانش را وامی داشت تا در حفظ الفاظ روایت تلاش کنند.» او پس از اسلام آوردن همواره ملازم پیامبر خدا(ص) بود و در غزوات حاضر بود و ابوجهل را او کُشت. ابن مسعود نخستین کسی است که پس از رسول خدا(ص) قرآن را در مکه با صدای بلند تلاوت کرد و یک مرتبه هم به خاطر این که قرآن را در مسجدالحرام بلند خواند کتک مفصلی از دست کفار قریش خورد. «وی از نخستین کسانی بو که قرآن را درس می داد و جزو چهار نفری است که پیغمبر(ص) فرمان داد قرآن را از ایشان بیاموزند. او به عنوان یکی از حافظان معروف قرآن است و این که قرآن را مصحف نام گذاری کردند به پیشنهاد او بود. شیخ الطایفه طوسی در کتاب أمالی خود می گوید: ابن مسعود هفتاد سوره را از نبی اکرم(ص) و باقی را از حضرت امیر علی بن ابی طالب(ع) آموخت» او به قول اکثر در سال 32ق وفات یافت و برخی مانند زهری قائلند وی در صفین با علی(ع) بود و در آنجا کشته شد. در صحیحین، 848 حدیث از ابن ام عبد (ابن مسعود) نقل شده است. درباره مصحف او می توان گفت که برخی نوشته اند عبدالله بن مسعود «معوذتین» را از قرآن نمی دانست و لذا در مصحفش ننوشته بود. نووی در «شرح المهذب» این نسبت را مردود دانسته و سید جعفر مرتضی عاملی در «حقائق هامة حول القرآن الکریم » بر رد این ادعا اقامه دلیل کرده است. در دستور جمع آوری و سوزاندن مصاحف به دستور عثمان، ابتدا ابن مسعود به شدت با این امر مخالفت کرد ولی پس ازاینکه دید مسلمانان بر این امر اجماع کرده اند، مصحفش را تحویل عثمان داد و مانند سایر مصاحف سوزانده شد.
کتاب حاضر، حاصل تلاش هایی به منظور آشنا ساختن دانش پژوهان قرآن با منابع دست اول معارف قرآنی است.
کتاب دارای، مقدمه به قلم نویسنده و محتوای مطالب در شش فصل اصلی است. در کتاب با استناد به منابع دست اول دانشمندان شیعه و سنی طی پنج قرن بعد از هجرت پیامبر اسلام(ص) منبع شناسی مفصلی ازآنچه که درباره آیات و سوره های قرآنی وجود دارد عرضه می گردد. ازآنجاکه در آغاز فعالیت های قرآنی، علوم قرآنی شامل تفسیر، لغت، صرف و نحو، اسباب نزول و قرائت بود، در این کتاب هرکسی که در زمینه قرآن فعالیتی داشته، مفسر به شمار آمده است؛ گرچه تنها در صرف و نحو لغات یا قرائت قرآن کار کرده باشد.
نویسنده در این کتاب به ارائه سرگذشت 367 نفر از مفسرین تا قرن پنجم هجری می پردازد. البته او متعرض سه تن از مفسرین قرن ششم هم شده است. وی مطالب کتاب را به ترتیب قرن، ساماندهی کرده؛ اسامی این اشخاص از قرن اول با پیامبر اکرم(ص) شروع می شود و در قرن ششم با کیا هراسی شافعی (م 504 ق.) پایان می پذیرد.
او در نگارش این اثر از 154 منبع شیعی و سنی بهره برده است که برخی از آن ها عبارت اند از: رجال کشی ، رجال طوسی ، رجال نجاشی ، معجم رجال الحدیث آیت الله خویی ، أمالی شیخ صدوق ، ارشاد شیخ مفید ، کافی کلینی ، تفسیرهای المیزان ، مجمع البیان ، عیاشی ، قمی و فرات کوفی ، کتاب های سنن أبی داود ، ابن ماجه ، ترمذی ، دارمی و نسایی ، صحیحین بخاری و مسلم، شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید) ، طبقات المفسرین سیوطی ، الطبقات الکبری ابن سعد ، الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه سید علی خان مدنی و... .
او در شرح زندگانی ابن مسعود، ابتدا اطلاعات شناسنامه ای او را ذکر می کند، سپس شرح حالی از وی ارائه داده و به بررسی مصحفش می پردازد و بعد سرنوشت آن مصحف را ذکر می کند. ابوعبدالرحمن عبدالله ابن ام عبدالهذلی از یاران پیامبر(ص) است که پیش از عمر بن خطاب اسلام آورد. او را بیشتر عبدالله بن ام عبد می خواندند و گاهی لقب سادس سته را به او می دادند که این لقب را بسیار دوست می داشت. وی هفتاد سوره را مستقیماً، از پیامبر آموخت. زیاد نقل حدیث نمی کرد اما در حفظ الفاظ قرآن ورع داشت. مکتب تفسیری ابن مسعود بیشتر در عراق رواج داشت. «ابن مسعود در روایت،محکم کاری می کرد و شاگردانش را وامی داشت تا در حفظ الفاظ روایت تلاش کنند.» او پس از اسلام آوردن همواره ملازم پیامبر خدا(ص) بود و در غزوات حاضر بود و ابوجهل را او کُشت. ابن مسعود نخستین کسی است که پس از رسول خدا(ص) قرآن را در مکه با صدای بلند تلاوت کرد و یک مرتبه هم به خاطر این که قرآن را در مسجدالحرام بلند خواند کتک مفصلی از دست کفار قریش خورد. «وی از نخستین کسانی بو که قرآن را درس می داد و جزو چهار نفری است که پیغمبر(ص) فرمان داد قرآن را از ایشان بیاموزند. او به عنوان یکی از حافظان معروف قرآن است و این که قرآن را مصحف نام گذاری کردند به پیشنهاد او بود. شیخ الطایفه طوسی در کتاب أمالی خود می گوید: ابن مسعود هفتاد سوره را از نبی اکرم(ص) و باقی را از حضرت امیر علی بن ابی طالب(ع) آموخت» او به قول اکثر در سال 32ق وفات یافت و برخی مانند زهری قائلند وی در صفین با علی(ع) بود و در آنجا کشته شد. در صحیحین، 848 حدیث از ابن ام عبد (ابن مسعود) نقل شده است. درباره مصحف او می توان گفت که برخی نوشته اند عبدالله بن مسعود «معوذتین» را از قرآن نمی دانست و لذا در مصحفش ننوشته بود. نووی در «شرح المهذب» این نسبت را مردود دانسته و سید جعفر مرتضی عاملی در «حقائق هامة حول القرآن الکریم » بر رد این ادعا اقامه دلیل کرده است. در دستور جمع آوری و سوزاندن مصاحف به دستور عثمان، ابتدا ابن مسعود به شدت با این امر مخالفت کرد ولی پس ازاینکه دید مسلمانان بر این امر اجماع کرده اند، مصحفش را تحویل عثمان داد و مانند سایر مصاحف سوزانده شد.