ملامتیه

مَلامَتیه نام گروهی از صوفیان است که در سدهٔ هشتم میلادی در ایران سامانی فعال بودند. [ ۱] ملامیّه و ملامتیه از ریشه «ملامت»، به معنای سرزنش و نکوهش، است. [ ۲] آموزه های ملامتیه بر سرزنش نفس و مراقبت دقیق بر تمایلات آن به تسلیم شدن در برابر وسوسه های جهان استوار است. ملامتیان به سودمندیِ «سرزنش نفس» باور دارند و می کوشند دانایی های خود را پنهان و کاستی ها و اشتباهات خود را علنی کنند تا با این کار همواره به یاد نقص های خود باشند. [ ۱] آنها برای پنهان داشتن حال خود از خلق، در پوشاندن طاعات و عبادات خویش از انظار مردم مبالغه را واجب می شمرند و در ظاهر چنان رفتار می کنند که مردم آن ها را ملامت کنند تا به حق بیشتر تقرب یابند. [ ۳] بنابه نظر عبدالباقی گلپنارلی ملامیه سه دورهٔ تاریخی متفاوت را تجربه کرده و بجز اندک انحرافات بوجود آمده، به ویژه در انتهای دورهٔ اول، با حفظ کلیات عقاید و اصول خود تا به امروز ادامه یافته است. [ ۴]
بنیان گذاران ملامتیه ابوحفص حداد نیشابوری، حمدون قصّار و ابوعثمان حیری می باشند که در این میان حمدون قصار بیش از بقیه با طریق ملامت پیوند خورده و شیخ این طایفه شمرده می شود، البته او خود از تعالیم ابوحفص حداد، ابوتراب نخشبی و سالم باروسی استفاده کرده است، بنابراین نمی توان حمدون قصار را پایه گذار این گرایش دانست. [ ۲] عبدالباقی گلپنارلی، حمدون قصار را پیر و اشاعه دهندهٔ اصلی ملامیه در دورهٔ اول، حاج بایرام ولی را پیر دورهٔ دوم و سید محمد نورالعربی را پیر دورهٔ سوم ملامی گری می داند. [ ۴]
محور اصلی تفکر این فرقه بر ملامت و پذیرش آن است. برخی از پیروان آن مخالفت با نفس جهت مقابله با آن را برگزیدند. اینان که گروهی تندرو هستند لقب قلندر به خود گرفته اند. اخیراً دسته دیگری از ملامتیان در ترکیه ظهور کرده اند که آموزه های پیشینیان را انکار کرده و روش های جدیدی را در این طریقت وارد نموده اند. [ ۵]

مَلامَتیّه
فرقه ای از اولیای خدا. اگرچه ملامی یا ملامتی بودن، درجه ای است که مرتبۀ این صنف از اولیا را نشان می دهد، گاه ملامتیه را همچون طریقتی خاص از طرایق صوفیه نشان داده اند. ملامتیگری بیشتر روش و نگرش است، نه سلسله ای خاص. بنیادگذار آن را ابوحفص حداد ملامتی و ابوحمدون قصار (قرن ۳ق) دانسته اند و پیروان ابوحمدون را حمدونیه یا قصاریه نامیده اند. شعار این نحلۀ عرفانی پنهان داشتن نیکی ها و آشکار داشتن بدی هاست. ملامتی، عارفی است که از غایت اخلاص، طاعات خود را کتمان کند، و بدون این که کاری خلاف شریعت از او سر زند، به گونه ای عمل کند که مورد ملامت مردمان قرار گیرد تا با سرزنش نفس لوّامه قربت او به حق بیشتر شود. برخی از بزرگان ملامتیه را در برابر صوفیه دانسته اند و برخی مانند ابن عربی، این گروه را در میان عارفان، صاحب بالاترین رتبه می داند و شاگردان آنان را، در بدایت امر، در شمار مردان می شمارد. شماری از عارفان نیز، خوی آنان را، که براساس آن دائماً به ملامت خود مشغول اند، علّت نام گذاری آنان به این اسم دانسته اند. چه اینان، به رغم این که در چهار بُعد علم و عمل و حال و مقام، حائز برترین رتبه ها هستند، لحظه ای خود را چنین نمی پندارند، از این رو، از ملامت خود باز نمی نشینند. ملامتیان به مدح و ذم خلق توجهی ندارند و از اقبال مردم شاد و از روی برگردان خلق ناراحت نمی شوند. ملامتیان ذکر را به چهار قسمِ ذکر به زبان، به دل، به سر، و به روح تقسیم کرده اند. فرق میان ملامتی و قلندر آن است که ملامتیان در پنهان کردن عبادت می کوشند ولی قلندران در تخریب عادات تلاش می کنند. ملامتیان پیوسته در میان خلق با لباسی معمولی ظاهر می شوند تا شناخته نگردند، اما قلندران مقید به پوشیدن لباسی خاص نیستند و جز به پاکی دل به چیزی نمی اندیشند. ابوعبدالرحمان سلمی، دربارۀ اصول و عقاید ملامتیه، کتابی دارد که در آن ۴۵ اصل از آن عقاید را ذکر کرده است. در میان بزرگان، هیچ متفکری بهتر از خواجه شمس الدین حافظ شیرازی اندیشه های ملامتی را در کمال زیبایی و شیوایی بیان نکرده است.