مفهوم عقل در کافی

[ویکی فقه] در این نوشتار سعی شده است که برداشتهای ملاصدرا و علامه مجلسی درباره مفهوم عقل در روایات «کتاب العقل و الجهل» اصول کافی، مورد تحقیق و کاوش قرار گیرد.
مطالب در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول، درباره تبیین و توضیح معنای عقل است. مباحثی مانند معنای لغوی و اصطلاحی عقل، معنای عقل از دیدگاه ملاصدرا و علامه مجلسی را در این بخش می توان یافت. در بخش دوم، «تطبیق دیدگاه ملاصدرا و علامه مجلسی بر روایات» گنجانیده شده است.در این بخش نظرهای آنها درباره مفهوم عقل در تک تک روایات اصول کافی آورده شده است. هدف از این تحقیق کمک به برداشتی صحیح تر از مفهوم عقل در روایات معصومان (علیه السّلام) است.
معنای لغوی عقل
اصل مادّه «عقل» به معنای «بازداشتن» است و همه مشتقات آن، به این معنای اصلی باز می گردد. ابن فارس درباره این مادّه بر آن است که: العین و القاف و اللام اصل واحد منقاس مطّرد، یدّلُ عُظْمه علی حُبْسة فی الشئ او ما یقارب الحُبْسة. من ذلک العقل، و هو الحابس عن ذمیم القول و الفعل؛ مادّه «عقل»، (دارای) ریشه ای واحد، قیاسی و فراگیر است که اکثر موارد کاربرد آن بر «بازداشتن» یا معنایی نزدیک به آن درباره اشیا دلالت می کند. عقل از همین معنا برگرفته شده است؛ (زیرا) از گفتار و رفتار ناپسند باز می دارد. نقیض عقل، جهل است. «العقل: نقیض الجهل». ظاهراً مراد از «نقیض»، نقیض فلسفی نیست، بلکه مراد از آن، «ضد» است؛ از این رو «عقل» و «جهل»، دو امر وجودی اند، نه اینکه «جهل»، «عدم العقل» باشد. ابوالبقا، برخی از نام های عقل را بر شمرده، می گوید: عقل را «لُبّ» گویند؛ زیرا منتخب پروردگار و برگزیده اوست؛ و «حِجی» گویند؛ زیرا به کمک عقل، انسان می تواند به «حجت» برسد و بر تمام معانی دست یازد؛ و «حِجْر» گویند؛ زیرا عقل از انجام نافرمانی ها نهی می کند؛ و «نُهی» گویند؛ به خاطر این که زیرکی و شناخت و رای، به عقل منتهی می شود. و عقل بالاترین خوبی است که به بنده عطا می شود و او را به نیکبختی دنیا و آخرت می رساند.
معنای اصطلاحی عقل
معانی اصطلاحی عقل متعدد است و عالمان مسلمان هریک با توجه به گرایش های فکری خود، یک یا چند معنا را برای آن بیان کرده اند.
معنای عقل از دیدگاه ملاصدرا
...