[ویکی فقه] معرفت قرآنی. با مطالعه و تأمل در آیات قرآن درمی یابیم که حجم نسبتاً زیادی از آیات قرآن کریم به مسئله علم، شناخت و معرفت پرداخته است که برای درک و فهم بهتر این مفهوم ـ علم و شناخت ـ می توان از این روش، یعنی مقابله آن با مفهوم متضادش ـ جهل و ناآگاهی ـ استفاده نمود.
قرآن که خود، علم ممثَّل است، بیش از هر چیز جوامع بشری را به دانش فرا می خواند؛ چون با سرمایه ی بینش علمی، فروغ هدایت آن روشن تر می شود؛ زیرا گرچه رهنمود قرآن در بشارت دادن و بیم دادن عالم است... «لِیَکُونَ لِلعالَمینَ نَذیراً»؛ («تا برای جهانیان بیم دهنده باشد».)، لیکن سودمندان از آن، کسانی اند که از زبانه دوزخ هراسناک اند: «انّما اَنتَ مُنذرٌ مَن یخْشاها» و هراسناکان از شعله جهنم، زیاد نیستند و مهم ترین آنان عارفان به خدای سبحان و عالمان به احکام و حکم اویند: «اِنَّما یَخْشَی الله مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ» و در پرتو خداباوری و خداپروایی، شایسته ی هم نشینی فرشته ها شده و در صحنه ی برجسته ترین معارف الهی یعنی توحید به شهادت نشسته و ادای شهادت آنان مسموع گوش دل صاحب دلان شده، و مُهر تأیید و امضای خدای واحد را همراه خود دارد: «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَالْمَلائِکَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»؛ «خداوند گواهی می دهد که معبودی جز او نیست و فرشتگان و صاحبان دانش گواهی می دهند (خداوند در تمام عالم) قیام به عدالت دارد و معبودی جز او نیست که هم توانا و هم حکیم است».
رسالت قرآن در معرفت
رسالت قرآن در دعوت به معرفت، شامل همه ارکان آن است؛ یعنی هم مبدأ را که خدای سبحان و نام های نیکوی او و مظاهر گوناگون آن هاست به عنوان مبدأشناسی عنوان می کند و هم معاد را که همان مبدأ است، با نام های نیکوی دیگر ارائه می دهد و هم رابط بین آغاز و انجام را که مظاهر نام های نیکو دیگر خدای سبحان اند هدایت می کند، ضمناً جهان شناسی و انسان شناسی را که هر کدام به نوبه ی خود مظهر نامی از نام های مبارک الهی اند، تعلیم می نماید، و نحوه پیدایش و پرورش بسیاری از موجود های روح دار یا بدون روح را به منظور تشریح آیات آفاقی و انفسی گزارش می دهد.
تحلیل مسائل شناخت شناسی
قرآن در تحلیل مسائل شناخت شناسی، گذشته از آن که مباحث را به صورت اشکال منطقی دقیق طرح می کند و شرایط منطق صوری را رعایت می کند، به قسمت مهم منطق که صاحب نظران روش شناسی آن را جزء فریضه ی مباحث منطق می شمارند و بخش های دیگر را جزء نافله ی مسائل منطق محسوب می دارند، کاملا عنایت می نماید و از این رهگذر نه تنها حِسْبان و زَعْم و پندار واهی را کافی نمی داند، بلکه گمان را که بسیاری از دانشمندان به آن مبتلا هستند، ناقص می شمارد، و مظنّه را در تحقیق مسائل جهان بینی سودمند نمی داند، و آیات فراوانی در این زمینه نازل شده است که ظنّ را چون خَرْص و تخمین دانسته و پیروی از آنها را ضلالت می داند و گمان پرستی را همراه با هواپرستی محکوم می شمارد.
نمونه ای از آیات
...
قرآن که خود، علم ممثَّل است، بیش از هر چیز جوامع بشری را به دانش فرا می خواند؛ چون با سرمایه ی بینش علمی، فروغ هدایت آن روشن تر می شود؛ زیرا گرچه رهنمود قرآن در بشارت دادن و بیم دادن عالم است... «لِیَکُونَ لِلعالَمینَ نَذیراً»؛ («تا برای جهانیان بیم دهنده باشد».)، لیکن سودمندان از آن، کسانی اند که از زبانه دوزخ هراسناک اند: «انّما اَنتَ مُنذرٌ مَن یخْشاها» و هراسناکان از شعله جهنم، زیاد نیستند و مهم ترین آنان عارفان به خدای سبحان و عالمان به احکام و حکم اویند: «اِنَّما یَخْشَی الله مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ» و در پرتو خداباوری و خداپروایی، شایسته ی هم نشینی فرشته ها شده و در صحنه ی برجسته ترین معارف الهی یعنی توحید به شهادت نشسته و ادای شهادت آنان مسموع گوش دل صاحب دلان شده، و مُهر تأیید و امضای خدای واحد را همراه خود دارد: «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَالْمَلائِکَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»؛ «خداوند گواهی می دهد که معبودی جز او نیست و فرشتگان و صاحبان دانش گواهی می دهند (خداوند در تمام عالم) قیام به عدالت دارد و معبودی جز او نیست که هم توانا و هم حکیم است».
رسالت قرآن در معرفت
رسالت قرآن در دعوت به معرفت، شامل همه ارکان آن است؛ یعنی هم مبدأ را که خدای سبحان و نام های نیکوی او و مظاهر گوناگون آن هاست به عنوان مبدأشناسی عنوان می کند و هم معاد را که همان مبدأ است، با نام های نیکوی دیگر ارائه می دهد و هم رابط بین آغاز و انجام را که مظاهر نام های نیکو دیگر خدای سبحان اند هدایت می کند، ضمناً جهان شناسی و انسان شناسی را که هر کدام به نوبه ی خود مظهر نامی از نام های مبارک الهی اند، تعلیم می نماید، و نحوه پیدایش و پرورش بسیاری از موجود های روح دار یا بدون روح را به منظور تشریح آیات آفاقی و انفسی گزارش می دهد.
تحلیل مسائل شناخت شناسی
قرآن در تحلیل مسائل شناخت شناسی، گذشته از آن که مباحث را به صورت اشکال منطقی دقیق طرح می کند و شرایط منطق صوری را رعایت می کند، به قسمت مهم منطق که صاحب نظران روش شناسی آن را جزء فریضه ی مباحث منطق می شمارند و بخش های دیگر را جزء نافله ی مسائل منطق محسوب می دارند، کاملا عنایت می نماید و از این رهگذر نه تنها حِسْبان و زَعْم و پندار واهی را کافی نمی داند، بلکه گمان را که بسیاری از دانشمندان به آن مبتلا هستند، ناقص می شمارد، و مظنّه را در تحقیق مسائل جهان بینی سودمند نمی داند، و آیات فراوانی در این زمینه نازل شده است که ظنّ را چون خَرْص و تخمین دانسته و پیروی از آنها را ضلالت می داند و گمان پرستی را همراه با هواپرستی محکوم می شمارد.
نمونه ای از آیات
...
wikifeqh: معرفت_قرآنی